Egzekucja na górze Gruszka. Historycy szukają informacji o ofiarach z Poznania

W 1940 roku na górze Gruszka pod Sanokiem zginęło 112 osób. Wstrząsającej egzekucji dokonali naziści, a wśród ofiar było wielu młodych chłopców. Byli to w większości ochotnicy, którzy chcieli dostać się za granicę i tam dołączyć do formującej się na nowo polskiej armii. Historycy szukają informacji na temat ofiar. Szczególnie interesują ich biografie 9 poznaniaków, którzy zginęli w tamtej masakrze.

Po wybuchu II wojny światowej i klęsce polskiej obrony we wrześniu 1939 r. wielu ochotników z całego kraju zdążało w kierunku Podkarpacia, żeby przekroczyć zieloną granicę z Węgrami i następnie zmierzać na Zachód w celu dołączenia do formowanej polskiej armii we Francji. Wśród nich byli żołnierze, podoficerowie i oficerowie Wojska Polskiego, członkowie organizacji paramilitarnych, przedstawiciele różnych zawodów i warstw społecznych. Przybywali na południowe pogranicze zazwyczaj bez rozeznania w terenie. Oprócz przeciwności topograficznych napotykali na trudne warunki pogodowe panujące zimą 1939/1940. Poruszając się w tym regionie byli narażeni na zatrzymanie przez patrole Wehrmachtu, straży granicznej czy żandarmerii oraz natrafiali na nieprzyjaźnie nastawioną ludność ukraińską, donoszącą władzom niemieckim o przemieszczających się obcych osobach - wyjaśnia Piotr Paszkiewicz ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Sanoku.

Nie wszyscy mieli tyle szczęścia, by przekroczyć granicę. Setki osób zostały zatrzymane i umieszczone w więzieniu w Sanoku. Tam najczęściej czekały na egzekucję.

Po ogłoszeniu wyroków skazańcy spędzili ostatnie godziny na terenie więzienia w zbiorczej celi. Nocą z 5 na 6 lipca 1940 r. byli wyprowadzani na dziedziniec, gdzie skutych umieszczano na pokładach ciężarówek. Przyjmuje się, że w kilku turach wywieziono wówczas z Sanoka 113 osób, z których jeden człowiek (Jan Schaller) zdołał zbiec podczas transportu. Pozostałych, po przejechaniu niespełna 15 km na południe, doprowadzono w zalesiony teren na stoku szczytu Gruszka o wysokości 583 m n.p.m., położonej powyżej wsi Tarnawa Górna. Tam dokonywano rozstrzelania przywiezionych ludzi, których pogrzebano w uprzednio wykopanych dołach - tłumaczy dalej Paszkiewicz.

Historycy szukają informacji na temat 9 poznaniaków, którzy znaleźli się wśród ofiar. To jedna z najliczniejszych grup wśród straceńców. Znane są tylko krótkie biogramy, pochodzące z ksiąg więziennych. Historycy mają nadzieję, że uda im się je uzupełnić.

Ofiarami egzekucji na Gruszce byli mieszkańcy Poznania:

• Franciszek Książkowski, ur. 27 września 1919, syn Ludwika i Katarzyny, zam. ul. św. Czesława 5 m. 8, uczeń licealny, osadzony 17 grudnia 1939 (przywieziony z Balnicy).
• Tadeusz Twardowski, ur. 30 stycznia 1898, syn Wojciecha i Walentyny, zam. ul. Szamarzewskiego 58, drukarz, osadzony 9 lutego 1940 po doprowadzeniu z Nowego Zagórza.
• Feliks Dworaczyk, ur. 20 kwietnia 1917, syn Wawrzyńca i Marii, zam. ul. Gen. Kosińskiego 11, niższy funkcjonariusz państwowy, osadzony 9 lutego 1940 po doprowadzeniu z Nowego Zagórza.
• Jan Hellmann, ur. 11 kwietnia 1906, syn Bolesława i Franciszki, zam. ul. Rzeczna 11, drukarz, osadzony 9 lutego 1940 o godz. 17 (przywieziony z Komańczy).
• Seweryn Czepek, ur. 30 listopada 1917, syn Jakuba i Klementyny, zam. Kronenplatz 11, piekarz, osadzony 13 lutego 1940.
• Mieczysław Augustyniak, ur. 24 maja 1921, syn Walentego i Stanisławy, uczeń, zam. Landsberg.... 4, osadzony 15 lutego 1940.
• Edmund Mrzywka, ur. 25 maja 1918, syn Stanisława i Elżbiety, zam. ul. Rybaki 1, robotnik, osadzony 5 marca 1940 o godz. 9.
• Wacław Knioła, ur. 15 września 1919, syn Aleksandra i Antoniny, zam. ul. Królowej Jadwigi 4 m. 4, uczeń II klasy liceum, osadzony 21 marca 1940 o godz. 21.
• Henryk Jerzykiewicz, ur. 6 kwietnia 1921, syn Józefa i Pelagii, zam. ul. Długa 8, absolwent gimnazjalny, osadzony 21 marca 1940 o godz. 21.

Ponadto w wykazie księgi więźniów widnieje osoba przypuszczalnie powiązana z powyżej wskazanymi ofiarami. Był nim Czesław Stryczyński, ur. 5 czerwca 1920, syn Heliodory, zam. ul. Małeckiego 31, ślusarz, osadzony 9 lutego 1940, zwolniony 21 lutego 1940.

Jeżeli ktokolwiek chciałby podzielić się informacjami o ludziach, których pozbawiono życia na Gruszce w 1940 r. lub o osobach powiązanych z ich losem, może skontaktować się z organizatorami akcji: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej - Koło w Sanoku, ul. Rynek 17, 38-500 Sanok; poprzez pocztę Email: gruszka1940@o2.pl.