Badania molekularne rzucają nowe światło na przyczyny śmierci Tadeusza Kościuszki

O najnowszych wynikach badań DNA nad przyczyną śmierci Tadeusza Kościuszki poinformował Instytut Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu.

Przypomniał, że serce Tadeusza Kościuszki spoczywa w Zamku Królewskim w Warszawie. Badanie pobranych wcześniej próbek zostało wykonane na przełomie 2021 i 2022 roku przez zespół ekspertów z Poznania i Wrocławia.

"Próbki DNA wyizolowanego ze skrawków wosku, drewnianej płytki oraz z płótna lnianego, które miały kontakt z sercem Tadeusza Kościuszki, poddano sekwencjonowaniu. Zespół prof. M. Witta i prof. T. Dobosza na podstawie przeprowadzonych badań postawił zupełnie nową hipotezę, że analizowane próbki mogą odzwierciedlać obecność bakterii w pierwotnej tkance serca Kościuszki, i że proces infekcji Cutibacterium acnes postępował wewnątrz narządu (zapalenie wsierdzia), a nie na jego powierzchni (zapalenie osierdzia), co spowodowało szybkie pogorszenia stanu zdrowia i ostatecznie śmierć" - podał Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu.

Tadeusz Kościuszko zmarł 15 października 1817 roku w wieku 71 lat. Instytut przypomniał, że zabalsamowane ciało Kościuszki zostało sprowadzone do Polski w 1819 roku i spoczęło w sarkofagu w narodowym panteonie na Wawelu. Jak podano, zgodnie z tradycją epoki romantyzmu, "serce Kościuszki wyjęte przez obducentów, zgodnie z wolą zmarłego, zostało owinięte w czarną jedwabną tkaninę, umieszczone na drewnianym talerzu, zamknięte w słoju wypełnionym etanolem i przekazane pod opiekę Emilii Zeltner, córki Franciszka Zeltnera, w którego domu Kościuszko mieszkał i dokonał żywota. Serce przez ponad rok przebywało w kuli na obelisku przy grobie Naczelnika. W 1819 Emilia Zeltner, po swoim zamążpójściu, zabrała serce do Vezii, a w 1829 r. do Varese we Włoszech. W 1895 urna z sercem została przekazana do Muzeum Polskiego w Rapperswilu".

"Dr Zygmunt Laskowski, profesor Akademii Lekarskiej w Genewie, znany specjalista w dziedzinie konserwacji zwłok i preparatów anatomicznych, przełożył serce Kościuszki do nowego płynu konserwującego swojego pomysłu (3 proc. fenol w glicerolu). Serce przewieziono do Warszawy w 1927 roku. W 1944 roku, po upadku Powstania Warszawskiego metalowy sejf z sercem, noszący ślady ognia i prób wyłamania wieka, został porzucony w ruinach Katedry św. Jana w Warszawie, gdzie leżał pod gołym niebem, przez dwa lata, bez żadnej opieki" - dodano.

Instytut przypomniał, że znaleziony w trakcie odgruzowywania ruin Katedry, od 1947 do 1961 roku pojemnik z sercem przebywał w kościele Karmelitów przy Krakowskim Przedmieściu, a proboszcz kościoła, po zapadnięciu decyzji o przekazaniu serca z powrotem do Archikatedry Warszawskiej, aby zlikwidować "ostry, dokuczliwy, chemiczny odór fenolu wydobywający się z otwartego pojemnika, zalał go do pełna roztopionym woskiem z ogarków świec kościelnych". Do 1983 pojemnik z sercem zamknięty w szwajcarskim sejfie, przebywał w skarbcu Archikatedry Warszawskiej, a od 13 czerwca 1983 jest przechowywany w kaplicy odbudowanego Zamku Królewskiego w Warszawie.

W 2017 roku, po uzyskaniu zgody opiekunów serca, podjęto czynności konserwacyjne. Specjaliści z Instytutu Mechaniki Precyzyjnej przez kilka godzin otwierali zabytkowy zamek szwajcarskiego sejfu, ponieważ klucz do niego zaginął. "Podczas tej operacji, z majolikowej wazy znalezionej wewnątrz sejfu, pobrano porcję wosku i drewnianej płytki, które wcześniej pozostawały w bliskim kontakcie z tkanką serca, a obecnie posłużyły do analizy genetycznej. Trzecia próbka została wyizolowana nieniszczącą metodą z przechowywanego w Muzeum Miejskim w Poznaniu tkaniny, którą przetarto serce Kościuszki w 1897 r. po wyjęciu z etanolu; jak głosi dokumentacja muzealna: +(...) kawałek ręcznika, którym dr Laskowski osuszał serce po wyjęciu tegoż z urny ze spirytusem (...)+".

Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu podał, że zarówno w próbkach wosku, jak i drewna, pośród kilku, wykryto obecność genomu bakterii Cutibacterium acnes jako jedynej o potencjalnym znaczeniu klinicznym.

"Warto zauważyć, że w badanym materiale nie zidentyfikowano sekwencji Salmonella enterica Typhi, przyczyny tyfusu, która według niektórych źródeł była odpowiedzialna za śmiertelną chorobę Kościuszki. Sekwencje C. acnes zidentyfikowane w DNA wyizolowanym z analizowanych próbek mogą odzwierciedlać obecność bakterii w oryginalnej tkance serca. Zespół badawczy wykluczył możliwość późniejszego zanieczyszczenia obiektu bakteriami z zewnątrz: według protokołu z sekcji zwłok, serce Kościuszki po wyjęciu zostało natychmiast umieszczone w etanolu, co zapobiegło zakażeniu zewnętrznemu. Po 78 latach w etanolu serce zostało przeniesione bezpośrednio do nowego płynu konserwującego zawierającego 3 proc. fenol, który jest bardzo silnym środkiem bakteriobójczym" - podkreślono.

Dodano również, że C. acnes - znany jako czynnik sprawczy trądziku skórnego - może być jednak również związany z infekcjami dotyczącymi różnych organów, w tym serca.

"Co ciekawe, rok śmierci Kościuszki, 1817 zapisał się w historii medycyny, gdyż sprzyjał pojawieniu się braku równowagi immunologicznej spowodowanej ciężką awitaminozą D3. Był to bowiem słynny, drugi z rzędu europejski "rok bez lata", związany z emisją pyłów po erupcji wulkanu Mount Tambora w Indonezji" - wskazano.

Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu podkreślił, że przedstawione dane potwierdzają hipotezę zespołu badawczego prof. Michała Witta i prof. Tadeusza Dobosza, że "proces infekcji C. acnes w sercu Kościuszki postępował wewnątrz narządu (zapalenie wsierdzia), a nie na jego powierzchni (zapalenie osierdzia)", co - jak zaznaczono - jest zgodne z kanoniczną wersją zapalenia płuc będącego rzekomą przyczyną śmierci Kościuszki.

"W XIX wieku nie było dostępnej diagnostyki różnicowej ciężkiego zapalenia płuc, ostrego zapalenia wsierdzia i zakrzepicy zatorowej. W rzeczywistości jedno nie wyklucza drugiego, ponieważ udar mózgu i/lub choroba zakrzepowo-zatorowa płuc mogą stanowić powikłanie po zapaleniu wsierdzia wywołanym np. przez C. acnes. Zapadalność na bakteryjne zapalenie wsierdzia w erze przed antybiotykowej wynosiła aż 1:250, w naszych czasach spadła do 1:18 000. Obraz kliniczny choroby obejmuje gorączkę, dreszcze, duszność, złe samopoczucie, tachykardię, arytmię, opłucnowy ból w klatce piersiowej, duszność i obrzęk kończyn dolnych. Takie właśnie niespecyficzne, ale ostre objawy, które mogą przypominać bakteryjne zapalenie płuc, wystąpiły u Kościuszki w okresie poprzedzającym jego śmierć" - podano.

Prof. dr hab. n. med. Michał Witt zaznaczył, że "jest wysoce prawdopodobne, że do ciężkiego przebiegu choroby i ostatecznie do śmierci Tadeusza Kościuszki mogło przyczynić się w szczególności ostre zapalenie wsierdzia, będące wynikiem wcześniejszego zakażeniem bakterią C. acnes".

"Zaskakujące jest, że teoretycznie bardzo niewinna bakteria, jaką jest C. acnes, zwykle odpowiedzialna za stosunkowo banalne problemy skórne, stała się prawdopodobną przyczyną śmierci Kościuszki, człowieka przyzwyczajonego do wieloletnich trudów i znojów życia na froncie wojennym" - dodał.

Wyniki badań nad przyczyną śmierci Tadeusza Kościuszki przeprowadzone przez zespół badawczy pod kierownictwem prof. dr. hab. n. med. Michała Witta, dyrektora Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu i prof. dr. hab. Tadeusza Dobosza z Katedry Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu publikuje renomowane czasopismo międzynarodowe Microbial Cell Factories.