W Wielki Piątek kościół katolicki wspomina mękę i śmierć Jezusa na krzyżu. W tym dniu w czasie Liturgii Męki Pańskiej w Kościele czytana jest cała Męka Jezusa Chrystusa. Po zakończeniu liturgii Najświętszy Sakrament przenoszony jest do symbolicznego Grobu Pańskiego, gdzie wierni mogą go adorować do przeżywanej w Wielką Sobotę po zmroku Wigilii Paschalnej.
Nabożeństwo ma charakter pokutny i przebłagalny. Ale też jest dziękczynieniem Bogu - Chrystusowi za odkupienie, za wyzwolenie człowieka z niewoli grzechu. Składa się z 14 stacji. Przy każdej z nich rozważa się ostanie godziny Chrystusa przed śmiercią, począwszy od skazania przez Piłata poprzez dźwiganie krzyża na Górę Kalwarię, po ukrzyżowanie i złożenie do grobu.
Zobacz również:
Początków Drogi Krzyżowej możemy zatem doszukiwać się już w XIV w., kiedy franciszkanie przejęli opiekę nad sanktuariami, miejscami kultu, męki Chrystusa w Ziemi Świętej. Oni też później rozpropagowali to nabożeństwo na całym świecie. Św. Franciszek z Asyżu bardzo miłował Chrystusa ukrzyżowanego, bo jak mówił, na krzyżu najbardziej objawiła się miłość ofiarna i bezinteresowna Boga do człowieka.
W Polsce Droga Krzyżowa stała się popularnym nabożeństwem w XVI wieku. Najstarszy z zachowanych polskich tekstów nabożeństw Drogi krzyżowej pochodzi z kolei z XVIII w. Został wydany we Wrocławiu.
Warto pamiętać, że codziennie pod zwykłymi warunkami możemy zdobyć odpust zupełny za siebie albo za zmarłego, jeśli odprawimy nawet prywatnie Drogę Krzyżową przy erygowanych, poświęconych stacjach/krzyżach.
To nabożeństwo pasyjne, połączone z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i kazaniem. Pochodzi ono z początków XVIII w. Gorzkie Żale po raz pierwszy zostały odprawione 13 marca 1707 r. w kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Zawdzięczamy je Zgromadzeniu Księży Misjonarzy Świętego Wincentego à Paulo. Jego tekst zachował oryginalne, staropolskie brzmienie.
Gorzkie Żale składają się z trzech części. Podczas nich rozważa się mękę Pana naszego Jezusa Chrystusa - zniewagi, zelżywości, bluźnierstwa, które musiał znosić i rany Jemu zadane. W pierwszej części medytuje się, co Pan Jezus wycierpiał od modlitwy w Ogrójcu aż do niesłusznego oskarżenia przed sądem. W drugiej części - co Pan Jezus wycierpiał od niesłusznego przed sądem oskarżenia aż do okrutnego cierniem ukoronowania. W ostatniej części - co Pan Jezus cierpiał od chwili ukoronowania aż do ciężkiego skonania na krzyżu.
Podczas tego nabożeństwa wierni modlą się m.in. o odpuszczenie grzechów dla siebie; o łaskę nawrócenia i opamiętania dla zatwardziałych grzeszników, nieprzyjaciół krzyża Chrystusowego; o oddalenie klęsk i nieszczęść doczesnych, a szczególnie: zarazy, głodu, ognia i wojny; o zgodę dla wszystkich narodów; i za dusze w czyśćcu cierpiące.
Zasadniczo Gorzkie Żale znane i praktykowane są tylko w Polsce. Przeważnie celebruje się je w niedziele Wielkiego Postu. Ale gdzieniegdzie, jak u franciszkanów w Krakowie - również w piątki.
W Wielki Piątek zgodnie ze starożytną tradycją, Kościół nie sprawuje mszy św. Ale po godz. 15.00 - w czasie, kiedy Chrystus umierał na krzyżu celebruje się Liturgię Męki Pańskiej.
Nabożeństwo to składa się z czterech części: liturgii słowa, adoracji Krzyża, Komunii świętej i przeniesienia Najświętszego Sakramentu do Grobu Pańskiego.
Bardzo rozbudowana jest modlitwa powszechna za Kościół, za papieża, za wszystkie stany Kościoła, za katechumenów, czyli dorosłych przygotowujących się do chrztu św.; o jedność chrześcijan; za Żydów; za niewierzących w Chrystusa; za niewierzących w Boga; za wszystkich rządzących państwami; i za strapionych oraz cierpiących.
Po modlitwie powszechnej odbywa się uroczysta adoracja Krzyża. Wierni, klęcząc, oddają cześć Krzyżowi. Często też przez ucałowanie jego. To jest ta jedna doba w roku, kiedy od wieczornego nabożeństwa wielkopiątkowego aż do sobotniej nocy, czyli do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej katolicy przyklękają przed Krzyżem, bo na co dzień klękają tylko przed Najświętszym Sakramentem. To jest wyraz naszej wdzięczności Chrystusowi za to, że umarł na krzyżu dla naszego zbawienia, że otworzył nam drogę do nieba, do szczęścia wiecznego.
W Polsce, w dużych miastach, gdzie jest wiele świątyń jest zwyczaj nawiedzania i adoracji Chrystusa eucharystycznego w tzw. Ciemnicach i Grobach Pańskich. Dodatkowym motywem tych wizyt jest oglądanie aranżacji, dekoracji tych instalacji, które często nawiązują do najnowszych wydarzeń, do tego czym żyją obecnie ludzie. W Krakowie gołym okiem widać te pielgrzymki od kościoła do kościoła po wieczornej, wielkoczwartkowej mszy św. i po wieczornej Liturgii wielkopiątkowej.
Ciemnica upamiętnia uwięzienie Chrystusa przed śmiercią. Jest to miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu w odpowiednio ozdobionej kaplicy. Jest to miejsce adoracji i dziękczynienia Bogu za dar ustanowienia Eucharystii od końca liturgii Wieczerzy Pańskiej do początku liturgii Męki Pańskiej.
Z kolei na zakończenie Liturgii Wielkiego Piątku Najświętszy Sakrament w monstrancji, okryty przezroczystym białym welonem, procesyjnie przenosi się do Grobu Pańskiego i wystawia do adoracji. Adoracja Najświętszego Sakramentu w Grobie Pańskim trwa do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej, czyli do nocy Wielkiej Soboty. Jest to wielowiekowa tradycja.
Misterium Męki Pańskiej jest spektaklem teatralnym, mówiącym o najważniejszych wydarzeniach dla wszystkich chrześcijan - o męce i śmierci Jezusa Chrystusa. Najczęściej w postaci wcielają się aktorzy-amatorzy. Trzonem scenariusza jest zawsze Ewangelia. W średniowieczu misteria pełniły rolę Biblii Pauperum - Pisma św. dla ubogich. Dziś choć wszyscy potrafią czytać, misteria też cieszą się zainteresowaniem. Może dlatego, że jesteśmy "społeczeństwem obrazkowym", wychowanym na telewizji i video?
Do najbardziej znanych misteriów Męki Pańskiej należy zaliczyć te plenerowe na wzgórzach kalwaryjskich u bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej k. Krakowa czy u franciszkanów w Kalwarii Pacławskiej k. Przemyśla. Ale swoje tradycje też mają misteria u salezjanów w Krakowie, u misjonarzy Świętej Rodziny w Górce Klasztornej w Wielkopolsce czy na Rynku Miejskim w Górze Kalwarii na Mazowszu.
W oryginalnym Misterium Męki Pańskiej można uczestniczyć u franciszkanów w Niepokalanowie k. Warszawy. Nie tylko w Wielkim Poście czy w Wielki Piątek, ale codziennie. Jest ono nietypowe, bo "kukiełkowe", zbudowane z 250 figurek, ustawionych w stacjonarne kompozycje. Tylko kilka z nich jest ruchomych. Całość inscenizacji robi jednak duże wrażenie. Może dlatego, że postaciom biblijnym głosu użyczają znani polscy aktorzy, a dodatkowo w spektaklu ogromną rolę odgrywają światło i muzyka oraz dźwiękowe efekty specjalne.
To modlitwa medytacyjna podobna do różańca. Podczas niej rozważa się siedem bolesnych, naznaczonych cierpieniem wydarzeń z życia Matki Bożej. Są to: Proroctwo Symeona, że duszę Jej przeszyje miecz; ucieczka do Egiptu przed złością Heroda; szukanie dwunastoletniego Jezusa, który pozostał w świątyni; spotkanie Pana Jezusa dźwigającego krzyż; śmierć Pana Jezusa na krzyżu; złożenie martwego ciała Syna na kolana Matki; złożenie Pana Jezusa do grobu.
Święta Elżbieta z Hesji, niemiecka zakonnica i mistyczka z XII w. miała wizję. Jezus objawił jej następującą obietnicę odnośnie nabożeństwa do boleści Matki Bożej: "Kto będzie wzywał Matkę Bożą przez Jej cierpienia, ten przed śmiercią zasłuży na to, że odprawi prawdziwą pokutę za wszystkie swoje grzechy".
Koronkę do siedmiu boleści Najświętszej Maryi Panny zatwierdził papież Benedykt XIII w XVIII w. Dziś znana jest w całym Kościele, a Matka Boża sama przypomniała o niej w czasie objawień w latach 80. XX w. w Kibeho w Rwandzie.
Matka Boża Siedmiobolesna jest patronką Słowacji. Dlatego mieszkańcy tego kraju ufundowali kaplicę w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach. Na jej ścianach wymalowane są bolesne wydarzeniami z życia Maryi. Szósta boleść przedstawiona jest w płaskorzeźbie, a siódma na szkle.
Początek polskich pieśni pasyjnych badacze upatrują w wieku XIII. W wieku XVI nastąpił rozkwit polskiej pieśni pasyjnej. W późniejszych wiekach też powstają liczne pieśni pasyjne, szczególnie dużo pojawia się ich w wieku XIX. Niejednokrotnie są to perły literatury polskiej, najstarsze zabytki języka polskiego.
Najstarszą znaną polską pieśnią pasyjną jest utwór "Jezus Chrystus, Bóg Człowiek". Ale niewątpliwie najbardziej, wręcz powszechnie znanym wezwaniem pasyjnym są słowa: "Któryś za nas cierpiał rany, Jezu Chryste, zmiłuj się nad nami". Jest ono śpiewane przez wiernych nawet pięć razy dla uczczenia pięciu ran Chrystusa.
Pieśni pasyjne dzieli się zasadniczo na trzy kategorie: pieśni liturgiczne, śpiewane przez wiernych w czasie Mszy Świętej; pieśni paraliturgiczne, śpiewane podczas nabożeństw pasyjnych; i pieśni pozaliturgiczne, które śpiewano bądź w kościele poza liturgią, bądź w domach. Jeśli zaś chodzi o tematykę, to pieśni pasyjne dzieli się na dwie wielkie grupy: pieśni pokutne oraz pieśni o męce i śmierci Jezusa.
W pieśniach pasyjnych znajdujemy m.in. opis pojmania, męki, ukrzyżowania i śmierci Chrystusa, zaczerpnięty z Ewangelii; prawdy teologiczne o odkupieniu; zachęty do rozważania Męki; prośby do Boga o zbawienie; pochwałę krzyża; uwielbienie Boga. Pieśni pasyjne ukazują również cierpienia Maryi, Matki Jezusa. Celem pieśni pasyjnych jest m.in. pomóc wiernym współodczuwać bolesną mękę, cierpienie Chrystusa, które przyjął z miłości do nas, dla naszego zbawienia.
Ojciec Jan Maria Szewek
