W poniedziałek, około godz. 11.30 czasu polskiego poznamy nazwiska pierwszych tegorocznych laureatów Nagrody Nobla - w dziedzinie fizjologii i medycyny. W kolejnych dniach Szwedzka Akademia Nauk wskaże zwycięzców z fizyki i chemii. To prestiżowe wyróżnienie, o którym marzą chyba wszyscy naukowcy, ufundował inżynier i wynalazca Alfred Bernhard Nobel. Nagroda przyznawana jest od 113 lat.
Nagrodę w dziedzinie fizjologii i medycyny przyznaje komitet założonego w 1810 roku Instytutu Karolinska w Solnej pod Sztokholmem. Laureatów w fizyce i chemii wskazuje Królewska Szwedzka Akademia Nauk, ona wyłania też zwycięzców - fundowanego przez Sveriges Riksbank (Bank Szwecji) - Nobla w dziedzinie ekonomii. Zwycięzcę pokojowej Nagrody Nobla wskazuje Norweski Komitet Noblowski, a literackiego - Akademia Szwedzka.
Od 2012 roku laureaci - zamiast przyznawanych wcześniej 10 mln koron - otrzymują po 8 mln koron (w przeliczeniu 940 tys. euro zamiast 1,2 mln euro). Oprócz nagrody finansowej każdy z laureatów otrzymuje dyplom i medal. Na awersie medalu widnieje profil fundatora nagrody, Alfreda Nobla, wraz z datą jego urodzenia i śmierci zapisaną cyframi rzymskimi. Ta strona medalu jest taka sama w przypadku medycyny i fizjologii, fizyki, chemii, oraz literatury, ponieważ odznaczenia w tych kategoriach wykonał szwedzki rzeźbiarz i grawer Erik Lindberg. Nieco inaczej wygląda awers medalu dla laureata pokojowej Nagrody Nobla oraz ustanowionej dopiero w 1968 roku nagrody w dziedzinie ekonomii.
We wtorek, 7 października, około godz. 11.45 dowiemy się, kto zdobył w tym roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki, a w środę, 8 października, o tej samej godzinie poznamy laureatów w dziedzinie chemii.
W piątek, 10 października o godz. 11 wskazany zostanie laureat pokojowej Nagrody Nobla, zaś 13 października o godz. 13:00, zwycięzca w dziedzinie nauk ekonomicznych. Zgodnie z tradycją, data ogłoszenia laureata literackiej Nagrody Nobla zostanie ujawniona w późniejszym terminie.
Fundacja Noblowska powstała 114 lat temu. Rok później, czyli w 1901 r., cztery lata po śmierci Nobla, wręczono po raz pierwszy nagrody. Zgodnie z tradycją są one wręczane laureatom w kolejne rocznice śmierci fundatora - 10 grudnia, a ogłaszane około dwa miesiące wcześniej.
Od 1901 roku laureaci są wybierani co roku w dziedzinie: literatury, fizyki, chemii oraz medycyny lub fizjologii. Równie długo przyznawana jest też Nagroda Pokojowa. Alfred Nobel nie ustanowił nagrody dla ekonomistów, którą przyznaje się dopiero od 1968 roku. Jej fundatorem jest Bank Szwecji.
Każdy z medali waży średnio 175 gramów i ma średnicę 66 milimetrów. Najcięższy jest ten z ekonomii, który waży o kilka gramów więcej niż pozostałe. Każdy nagrodzony otrzymuje jeden medal, ale może sobie zażyczyć jego repliki. Ta jednak wybita jest z brązu i jedynie pokryta złotem.
Statystycznie rzecz biorąc, otrzymując Nobla laureaci mają średnio 59 lat. Nie wszyscy muszą jednak czekać tak długo na to wymarzone wyróżnienie. Najmłodszy noblista w historii to Lawrence Bragg, który w 1915 roku, w wieku 25 lat odebrał wspólnie z ojcem Nobla w dziedzinie fizyki. Najstarszym dotychczas laureatem jest Leonid Hurwicz, który w 2007 r., kiedy przyznano mu Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych, miał 90 lat.
Zgodnie z wolą fundatora nagroda w danej dziedzinie może zostać podzielona najwyżej między trzy osoby. Od 1901 do 2013 r. wyróżnienie najczęściej trafiało jednak do indywidualnych laureatów.
Niewielu uczonych i organizacji wyróżniono więcej niż jeden raz. W tym gronie jest m.in. Maria Skłodowska-Curie, która w 1903 r. odebrała Nobla z fizyki - wspólnie z mężem Piotrem Curie i Henri Becquerelem, a w 1911 r. z chemii - za badania nad promieniotwórczością oraz odkrycie nowych pierwiastków: radu i polonu. Jedynym uczonym, który dwukrotnie otrzymał Nobla w pojedynkę, jest amerykański fizyk i chemik Linus Pauling - w 1954 r. otrzymał wyróżnienie w dziedzinie chemii, a w 1962 r. Pokojową Nagrodę Nobla.
Trzykrotnie Pokojową Nagrodą Nobla nagradzano Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża.
Idea Alfreda Nobla przetrwała cały burzliwy wiek XX. W ciągu minionego stulecia kilka razy jednak nie przyznano nagród - z powodu działań wojennych, braku kandydatów lub uchybień formalnych.
(acz)
