Kolędy wigilijne

Kolędy początkowo były zwiastunem nadchodzącego, nowego roku, o czym świadczy ich nazwa. Wywodzi się bowiem od łacińskiego słowa "calendae", oznaczającego pierwszy dzień miesiąca bądź roku i wiąże się z rzymskimi "Kalendae". Zgodnie z nią to właśnie 1 stycznia konsulowie obejmowali urząd, a w 46 roku Juliusz Cezar ustanowił 1 stycznia początkiem nowego roku. Z tej okazji Rzymianie odwiedzali się i śpiewali pieśni. 

Z czasem tradycję tę przyjęło zyskujące na popularności chrześcijaństwo i połączyło z okresem Bożego Narodzenia, które w liturgii uznawane było właśnie za początek.

Dawniej była pieśnią noworoczną, dziś natomiast jest pieśnią bożonarodzeniową i w swej treści nawiązuje właśnie do świąt Bożego Narodzenia. Wywodzi się z tradycji ludowej, ale w późniejszym okresie kolędy tworzyli także wybitni kompozytorzy. Utrzymana jest w duchu religijnym, jednak można spotkać wiele pieśni bożonarodzeniowych, które osnute są wokół życia codziennego i zwyczajów związanych z tym okresem. Nazywane są one pastorałkami.

Najstarsze zapisane po polsku zdanie pochodzi XIII wieku, a już w kolejnym stuleciu spisana została kolęda, którą dziś uznaje się za najstarszą. 

Pieśń zaczynająca się od słów "Zdrów bądź, krolu anjelski" pochodzi z 1424 roku, jednak nie przetrwała próby czasu i mało kto dziś o niej wie. Nie była jedyną - taki los spotkał jeszcze wiele innych. Istnieją bowiem kolędy, o których nie pamiętają nawet najstarsi górale. Takie tytuły jak "Płacze Jezus mały" czy "Bóg się z Panny narodził" nic nam dziś nie mówią, ale na przestrzeni kilkuset lat cieszyły się mniejszą bądź większą popularnością.

Najpiękniejsze polskie kolędy! Słuchaj w RMF On>>>

Dziś do repertuaru najchętniej śpiewanych kolęd zalicza się:

• "DZISIAJ W BETLEJEM"
• "CICHA NOC"
• "PRZYBIEŻELI DO BETLEJEM"
• "WŚRÓD NOCNEJ CISZY"
• "PÓJDŹMY WSZYSCY DO STAJENKI"
• "LULAJŻE JEZUNIU"
• "W ŻŁOBIE LEŻY"
• "GDY ŚLICZNA PANNA"
• "BÓG SIĘ RODZI, MOC TRUCHLEJE"

Kolędy śpiewane są w Pasterkę, czyli podczas mszy w nocy z 24 na 25 grudnia. Zgodnie ze zwyczajem kościelnym przyjęło się, że mogą być wykonywane do 2 lutego. Mają wymiar symboliczny i wyrażają wdzięczność Chrystusowi oraz stanowią wyraz wiary. Jednak nie są wyłącznie domeną sal kościelnych. 

Kolędy oraz pastorałki śpiewane są także podczas jasełek,przedstawień teatralnych czy koncertów świątecznych w filharmoniach. W wielu polskich domach przyjął się także zwyczaj kolędowania z rodziną podczas Świąt Bożego Narodzenia, choć odbiega on od ludowej tradycji.

Jest to zwyczaj, który wyrósł z kultury rolnej oraz pasterskiej w czasach słowiańskich i został przeniesiony ze starożytnego Rzymu. Grupy słowiańskich kolędników udawały się od domu do domu. Podczas odwiedzin składały gospodarzom każdego domu życzenia pomyślności. W zamian otrzymywali podarki, głównie w postaci jedzenia, tzw. szczodraków - czyli specjalnie na tę okazję wyrabianych pierogów. Wizyty kolędników miały też charakter wystąpienia, ponieważ towarzyszyły im tańce oraz śpiewy. 

W grupie kolędników zawsze były przypisane role. Byli Herodzi, Gwiazdor, pasterze,Trzej Królowie, dziad, baba, śmierć, diabeł. Występowali z maszkarami jak niedźwiedź, koza, turoń.