Olga Tokarczuk dołączyła dzisiaj do skromnego grona polskich laureatów nagrody Nobla w literaturze. Autorka "Biegunów" otrzymała wyróżnienie "za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją prezentuje przekraczanie granic jako formę życia". Wcześniej nagrody zdobywali Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz i Wisława Szymborska.
Jako pierwszy nagrodę szwedzkiej akademii zdobył w 1905 roku Henryk Sienkiewicz - autor m.in. słynnej "Trylogii". Międzynarodową sławę zapewniła mu jednak powieść "Quo Vadis" - romans, którego akcja ma miejsce w ostatnich latach życia rzymskiego cesarza Nerona. Historia zyskała taką popularność, że ludzie nazywali swoje konie lub produkty imionami bohaterów, a i legenda chodzi, że prostytutki zaczepiały potencjalnych klientów cytatem "Quo vadis, Domine?" (tłum. dokąd idziesz, panie).
W 1924 roku wyróżnienie zdobył Władysław Reymont za swoją wyjątkową powieść "Chłopi" o trójkącie miłosnym w wiejskiej społeczności. Pisarz bardzo długo pracował nad książką - pierwsza jej wersja była gotowa już w 1901 roku, jednak krótko przed wysłaniem tekstu do druku Reymont postanowił zredagować początek powieści. Gdy zaczął przeglądać rękopis to doszedł do wniosku, że tekst nie odpowiada temu, co wcześniej planował - zdecydował więc o napisaniu powieści od nowa. Pierwsze jej odcinki opublikowano w 1902 roku.
Istotną kwestią jest, że w tym samym roku kandydatem do nagrody Nobla był Stefan Żeromski, autor "Przedwiośnia" i "Dziejów grzechu". Był on uważany za znacznie lepszego pisarza od Reymonta, jednak szwedzkiej akademii nie podobał się antygermanizm autora.
Na kolejnego literackiego Nobla Polacy musieli długo czekać. Przez lata mówiło się, że wyróżnienie może odebrać Jerzy Andrzejewski (autor m.in. "Popiołu i diamentu") lub Teodor Parnicki ("Srebrne orły"). W 1969 roku nagrodę miał dostać także Witold Gombrowicz, jednak zmarł przed rozdaniem. Rok wcześniej przegrał głosowanie o jeden głos z Japończykiem Yasunarim Kawabatą.
W 1980 roku nagroda trafiła jednak do Czesława Miłosza - jury uznało jego "bezkompromisową wnikliwość w ujawnianiu zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów". Najbardziej znany był dzięki swojej poezji, aczkolwiek ma na swoim koncie także uznaną prozę - m.in. powieść "Dolina Issy" i esej "Zniewolony umysł". Sam Miłosz był wieloletnim przeciwnikiem reżimu komunistycznego, w latach 50. poprosił o azyl we Francji, a później wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Zdaniem ówczesnego rządu i prokomunistycznych krytyków, nagroda dla Miłosza była politycznie uwarunkowana. Poeta wrócił do Polski dopiero w latach 90.
W 1996 roku literackiego Nobla odebrała Wisława Szymborska za "za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości". Najbardziej znane polskim czytelnikom są jej zabawne, często ironiczne limeryki - inspiracje często brały się z notesiku, który wszędzie z sobą nosiła i notowała w nim swoje myśli. Jak głosi anegdota, pierwszą jej reakcją na informacje o nagrodzie były słowa "O Boże, dlaczego właśnie ja...". Pretendentem w tym roku był również polski poeta Zbigniew Herbert.
Od lat polskim kandydatem do Nobla był także poeta Adam Zagajewski. Wielką popularność wśród Amerykanów przysporzył mu wiersz "Spróbuj opiewać okaleczony świat", który został wydrukowany w tygodniku "The New Yorker" po zamachu 11 września.
OLGA TOKARCZUK: WIEM, ŻE PISZĘ FAJNE KSIĄŻKI. ALE NIE MYŚLAŁAM O SOBIE JAK O NOBLISTCE
ANTONIA LLOYD-JONES: OLGA TO STANLEY KUBRICK ŚWIATA LITERATURY
OD CZEGO ZACZĄĆ PRZYGODĘ Z TWÓRCZOŚCIĄ OLGI TOKARCZUK? REKOMENDUJĄ GOSPODARZE PIĄTKI Z LITERATURY
OLGA TOKARCZUK O SWOJEJ KSIĄŻCE "PROWADŹ SWÓJ PŁUG PRZEZ KOŚCI UMARŁYCH"
