Środa Popielcowa, przypadająca w tym roku na 17 lutego, rozpoczyna 40 dniowy okres Wielkiego Postu w Kościele katolickim. To czas, kiedy wierni przygotowują się na święta Wielkanocne. W naszym artykule sprawdziliśmy, jaką historię kryje za sobą Środa Popielcowa, czy należy wtedy iść do kościoła, czy obowiązuje post, a także na kiedy zaplanowano Wielki Tydzień, wieńczącą go Wielkanoc oraz Poniedziałek Wielkanocny.
Środa popielcowa rozpoczyna Wielki Post, czyli przygotowania katolików do ich wielkiego święta - Wielkanocy. W tym roku ten dzień przypada na 17 lutego.
Środa Popielcowa jest jednocześnie w całym Kościele dniem pokuty, w którym obowiązuje zachowanie wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych i postu ilościowego - powiedział wykładowca liturgiki w Wyższym Seminarium Duchownym w Warszawie-Tarchominie ks. dr Paweł Cieślik.
Tradycyjnie podczas mszy tego dnia posypuje się głowy wiernych popiołem na znak żałoby i pokuty.
Nawiązując do tego obrzędu, ks. Cieślik zaznaczył, że "popiół już w okresie przedchrześcijańskim traktowany był jako znak żałoby". Postrzegano go jako wyraz uniżenia się człowieka, symbol jego przemijalności oraz ryt oczyszczenia. Pod koniec VI wieku Środa Popielcowa stała się pierwszym dniem Wielkiego Postu, aby zachować w liturgii biblijną symbolikę 40 dni - podkreślił liturgista.
Dodał, że w tym dniu pokutujący publicznie grzesznicy rozpoczynali swoje praktyki pokutne. Gdy instytucja pokuty publicznej straciła na znaczeniu (co ostatecznie dokonało się X wieku - przyp. red.) z powodu nowej formy sakramentu pokuty (przyjęto dyskretną i indywidualną spowiedź - przyp. red.), zmieniła się także praktyka posypywania popiołem.
Synod w Benewencie w 1091 r. zalecał, aby wszyscy duchowni i świeccy, tak mężczyźni, jak i kobiety, przyjmowali w tym dniu popiół na głowy - wyjaśnił ks. Cieślik. Przypomniał jednocześnie, że średniowieczne księgi liturgiczne opisują tzw. liturgię stacyjną w Środę Popielcową. W kościele św. Anastazji gromadzili się: papież, pracownicy kurii papieskiej i duchowieństwo Rzymu, "papież nakładał popiół, po czym zdejmował obuwie i udawał się w procesji do kościoła stacyjnego św. Sabiny, gdzie sprawowano Eucharystię".
Współcześnie - jak zaznaczył ks. Cieślik - "papież wraz z licznie zgromadzonym duchowieństwem i wiernymi rozpoczyna liturgię w bazylice św. Anzelma, skąd wyrusza procesja do bazyliki św. Sabiny". W jej czasie śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych.
Po dojściu do wyznaczonego kościoła papież celebruje mszę świętą, podczas której błogosławi się popiół i nakłada na głowy wszystkich zgromadzonych - wytłumaczył ks. Cieślik.
Dodał, że błogosławieństwo i posypanie popiołu odbywa się w czasie mszy świętej: bezpośrednio po homilii. Towarzyszy temu modlitwa: "Panie Boże, Ty przebaczasz ludziom, którzy się upokarzają i starają się zadośćuczynić za grzechy, wysłuchaj łaskawie nasze prośby i udziel hojnie błogosławieństwa swoim sługom i służebnicom, którzy będą posypani tym popiołem. Niech wytrwają w czterdziestodniowej pokucie, aby mogli z oczyszczonymi duszami uczestniczyć w paschalnym misterium Twojego Syna". W czasie posypywania głów popiołem kapłan wypowiada jedną z biblijnych sentencji: "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię" lub "Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz".
W tym dniu - jak podkreślił ks. Cieślik - wierni, przyjmując popiół, "wkraczają w czas ustanowiony dla wewnętrznego oczyszczenia".
Katolicy nie mają obowiązku uczestniczenia w mszy w Środę Popielcową. Poza każdą niedzielą, obowiązkowe są święta:
- Święto Bożej Rodzicielki Maryi (1 stycznia),
- Objawienie Pańskie (6 stycznia),
- Boże Ciało, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia),
- Wszystkich Świętych (1 listopada),
- Boże Narodzenie (25 grudnia).
W Środę Popielcową - zgodnie z zasadami kodeksu prawa kanonicznego - obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post ścisły (trzy posiłki w ciągu dnia, w tym tylko jeden do syta). Post ścisły jest obowiązkowy dla wszystkich wiernych od 18. do 60. roku życia, a wstrzemięźliwością od mięsa objęci są wierni powyżej 14 lat.
W dawnej Polsce post był bardziej surowy. Nie jedzono potraw mięsnych w poniedziałki, środy i w piątki, a w niektórych rejonach - w środy i piątki nie spożywano też żadnych potraw na gorąco.
Dawniej w niektórych regionach Polski, zwyczajowo wyparzano wszystkie naczynia kuchenne, szorowano je popiołem po to, aby uniknąć kontaktu z tłuszczem w potrawach postnych. Gospodynie troszczyły się, by domownicy odczuwali nieustannie głód.
Przeczytaj też: W Niemczech lockdown do Wielkanocy? Merkel boi się mutacji koronawirusa
Środa Popielcowa rozpoczyna 40-dniowy okres Wielkiego Postu.
Tym sugestywnym znakiem (posypaniem głowy popiołem - przyp. red.) rozpoczyna się czterdziestodniową drogę nawrócenia, która obejmuje gotowość do przemiany serca, ofiarne praktykowanie modlitwy, postu i jałmużny oraz przystąpienie do sakramentu pokuty. Ta duchowa wędrówka Kościoła ukierunkowana jest na świadome i głębokie przeżycie triduum paschalnego, w którego czasie celebruje się najważniejsze wydarzenia z życia Jezusa Chrystusa, to znaczy Jego mękę, śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie - wyjaśnił ks. Cieślik.
Od Środy Popielcowej do końca Wielkiego Postu w liturgii obowiązuje kolor fioletowy. Kościół też zakazuje hucznych zabaw w tym okresie. W tym czasie, w każdy piątek, w kościołach odprawia się nabożeństwo Drogi Krzyżowej, w niedzielę - nabożeństwo Gorzkich Żali.
Po 40 dniach Wielkiego Postu katolików czeka wielkie święto - Wielkanoc. W tym roku przypada ona na 4 kwietnia.
Tuż przed Wielkanocą obchodzimy tzw. Wielki Tydzień. Zaliczana jest do niego:
- Niedziela Palmowa - rozpoczyna Wielki Tydzień. Wierni przynoszą wtedy do kościoła palmy lub gałązki, będące symbolem odradzającego się życia; przypada w tym roku na 28 marca.
- Wielki Czwartek - dzień, w którym upamiętnia się ustanowienie przez Chrystusa Eucharystii; przypada na 1 kwietnia.
- Wielki Piątek - w ten dzień nie odprawia się mszy świętych. Zamiast tego obchodzi się Liturgię Męki Pańskiej: w ciszy, bez oprawy muzycznej, a także w atmosferze smutku i wyciszenia; przypada na 2 kwietnia.
- Wielka Sobota - tego dnia, podobnie jak w Wielki Piątek, również nie odprawia się mszy świętych. Wierni przynoszą do kościoła pokarmy w koszyczkach, które zostają poświęcone, a później zjedzone; przypada na 3 kwietnia.
- Wielkanoc - przypada na 4 kwietnia, to dzień wolny od pracy.
- Poniedziałek Wielkanocny - przypada w tym roku na 5 kwietnia, to również dzień wolny od pracy.
