Podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce jest gmina. Jej funkcjonowanie określa ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym. W zakres działania gminy wchodzą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, które nie zostały zastrzeżone dla innych podmiotów. Zadania, jakie wykonuje gmina możemy podzielić przede wszystkim na własne oraz zlecone przez inne organy państwowe. Mieszkańcy gminy uczestniczą w sprawowaniu władzy poprzez wybór swoich przedstawicieli w wyborach samorządowych, a także poprzez referendum lokalne. Wśród organów gminy wyróżniamy Radę, która sprawuje władzę uchwałodawczą i kontrolną oraz organy wykonawcze - w zależności od wielkości danej gminy są to wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Do zadań gminy należy przede wszystkim zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Do zadań własnych gminy zaliczamy działania z zakresu:

1. Infrastruktury - drogi gminne, ulice, mosty, kanalizacja

2. infrastruktury społecznej - ochrona zdrowia, oświata, kultura

3. organizacji ruchu drogowego oraz ochrony przeciwpożarowej

4. planowanie przestrzennego, gospodarki terenami oraz ochrony środowiska

RADA GMINY

Kadencja rady gminy trwa 4 lata, liczba radnych w danej gminie zależy od jej wielkości. W gminach do 20 tys. mieszkańców wybieramy 15 radnych, do 50 tys. - 21, do 100 tys. - 23, do 200 tys. - 25 oraz po 3 na każde kolejne 100 tys. mieszkańców. W Radzie gminy nie może jednak zasiadać więcej niż 45 osób. Na czele rady stoi przewodniczący oraz wiceprzewodniczący w liczbie od 1 do 3.

Do najważniejszych zadań rady gminy należą przede wszystkim:

1. uchwalanie statutu gminy,

2. powoływanie i odwoływanie skarbnika i sekretarza gminy, który pełni funkcję księgowego,

3. uchwalanie budżetu oraz udzielanie absolutorium z jego wykonania,

4. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

5. podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy.

WÓJT - BURMISTRZ - PREZYDENT

W zależności od wielkości gminy jej organem wykonawczym jest wójt, burmistrz lub prezydent. Organ ten wybierany jest od 2002 roku w wyborach bezpośrednich. Do podstawowych zadań wójta, burmistrza lub prezydenta miasta należy wykonanie budżetu, gospodarowanie mieniem gminnym, przygotowywanie uchwał rady oraz określanie sposobu ich wykonywania.

Samorząd na szczeblu powiatu został przywrócony w Polsce dopiero na mocy ustawy z 1998 roku. Wyróżniamy dwa rodzaje powiatów - grodzkie oraz ziemskie. Ta jednostka samorządu terytorialnego wykonuje zadania publiczne określone w ustawach, które mają charakter ponadgminny. Wśród organów powiatu wyróżniamy zarząd (ze starostą na czele), który jest organem wykonawczym oraz radę powiatu, która pełni funkcje uchwałodawcze i kontrolne.

Do zadań powiatu należą przede wszystkim działania związane z:

1. infrastrukturą - drogi powiatowe i transport,

2. infrastrukturą społeczną - edukacja publiczna, kultura fizyczna i turystyka, promocja powiatu,

3. zagospodarowaniem przestrzennym - geodezja i nadzór budowlany.

RADA POWIATU

Do najważniejszych kompetencji rady powiatu należą:

1. stanowienie prawa miejscowego,

2. wybór i odwołanie zarządu,

3. powołanie i odwołanie na wniosek starosty skarbnika powiatu,

4. uchwalenie budżetu,

5. stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu,

6. rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu, w tym także działalności finansowej,

7. rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz decyzja o udzieleniu absolutorium zarządowi z jego wykonania.

ZARZĄD POWIATU

Do najważniejszych kompetencji zarządu powiatu należy:

1. wykonywanie budżetu powiatu,

2. przygotowywanie projektów uchwał rady powiatu,

3. gospodarowanie mieniem powiatu,

4. wykonywanie uchwał rady powiatu,

5. zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.

Na mocy ustawy, która weszła w życie 1 stycznia 1999 roku w Polsce funkcjonuje obecnie 16 województw. Organem stanowiącym oraz kontrolnym w województwie jest sejmik, funkcje wykonawcze pełni zaś zarząd województwa. Zgodnie z zapisami ustawy samorząd wojewódzki dba przede wszystkim o:

1. pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców,

2. pobudzanie aktywności gospodarczej,

3. podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,

4. kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

SEJMIK

W skład sejmiku wchodzą radni wybierani w wyborach bezpośrednich w liczbie 30 w województwach liczących do 2 milionów mieszkańców oraz po 3 na każde kolejne 500 tys.

Do podstawowych kompetencji Sejmiku należą:

1. uchwalanie aktów prawa miejscowego, a także statutu województwa (po uzgodnieniu z premierem),

2. uchwalanie planu rozwoju województwa i planu zagospodarowania przestrzennego,

3. uchwalanie budżetu województwa oraz decydowanie o zasadach udzielania z niego dotacji,

4. decyzja w sprawie absolutorium budżetowego dla zarządu województwa,

5. powoływanie i odwoływanie zarządu województwa, rozpatrywanie sprawozdań z jego działalności.

ZARZĄD

Zarząd województwa jest organem wykonawczym administracji samorządowej w województwie. W jego skład wchodzi 5 osób - marszałek województwa jako przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz pozostali członkowie. Marszałek województwa wybierany jest przez sejmik bezwzględną większością głosów. Kieruje on bieżącymi sprawami województwa, pełni także funkcje reprezentacyjne. Zarząd jest organem kolegialnym, wszystkie decyzje w jego obrębie podejmowane są większością głosów.

Najważniejsze kompetencje zarządu województwa:

1. wykonywanie uchwał sejmiku województwa,

2. gospodarowanie mieniem województwa,

3. przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa,

4. przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie,

5. organizowanie współpracy ze strukturami samorządów regionalnych, także w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi,

6. odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie budżetu.