To tu wierni rozpamiętują Mękę Pańską. Najsłynniejsze polskie kalwarie

Kalwarią (łac. Calvarium) nazywamy zespół kościołów lub kaplic symbolizujących stacje Męki Pańskiej. Kalwarie zazwyczaj zakładane są na wzgórzach. Chodzi o to, by przypominały swym wyglądem Jerozolimę.

Najstarsza w Europie kalwaria powstała na początku XV wieku w Hiszpanii niedaleko Kordoby. Pierwszą polską kalwarią jest Kalwaria Zebrzydowska. Została założona przez Mikołaja Zebrzydowskiego w 1602 r.

Obecnie w Polsce istnieje kilkadziesiąt kalwarii. W Faktach RMF FM odwiedzamy dziś kilka z nich.

Położona jest w malowniczym Pogórzu Makowskim w powiecie wadowickim w Małopolsce. Znajduje się tu kościół i klasztor, zespół kaplic i kościołów dróżkowych, oraz manierystyczny park krajobrazowy.

Klasztor i kalwarię ufundował w 1602 roku Mikołaj Zebrzydowski - ówczesny wojewoda krakowski. Zebrzydowskiego zainspirowała książka opisująca Jerozolimę za czasów Chrystusa. Wojewoda uznał, że należące do niego dobra są podobne do położenia Jerozolimy. Od końca XVII wieku odbywają się tu znane w całej Polsce misteria Męki Pańskiej.

Co roku Kalwarię Zebrzydowską odwiedza milion pielgrzymów. Podążają dróżkami Pana Jezusa i Matki Boskiej. Te pierwsze opowiadają historię ukrzyżowania Jezusa od wyjścia z Wieczernika, aż do śmierci i pogrzebu. Z kolei dróżki Matki Boskiej ukazują ból Maryi pod krzyżem, pogrzeb Chrystusa i tryumf po Zmartwychwstaniu.W 1999 roku Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej (bazylika, klasztor i dróżki) zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO.

Wokół sanktuarium rozmieszczone są 42 kapliczki, symbolizujące chwile Męki Pańskiej. Co roku w okresie Wielkiego Tygodnia odprawiane są tam misteria pasyjne przyciągające tłumy pielgrzymów.

Pomiędzy kapliczkami w Wielki Piątek podczas procesji odgrywane są sceny z Pisma Świętego. 

Kalwaria Wejherowska zwana jest duchową stolicą Kaszub, kaszubską Jerozolimą lub Świętymi Górami. Obok Kalwarii Zebrzydowskiej i Pakoskiej jest najstarszym sanktuarium Męki Pańskiej w Polsce. Została zbudowana w XVII wieku. Jej głównym fundatorem był wojewoda malborski Jakuba Wejher, który jest także założycielem Wejherowa.

Kalwaria Wejherowska składa się dziś z 26 kaplic. Usytuowane są one na 3 wzgórzach: Górze Oliwnej, Górze Syjon i Górze Kalwarii. Najwyżej położoną kaplicą jest Dom Kajfasza (112,2 m n.p.m.). Szlak, który wytyczają kaplice, ma prawie 5 km. Nazwy i odległości między poszczególnymi stacjami nie są tam przypadkowe. Cysters z Oliwy, Robert z Werden, który odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej wymierzył krokami odległości między poszczególnymi stacjami. I rzeczywiście tak jest, że te poszczególne 14 stacji drogi krzyżowej mają takie odległości jak te w Ziemi Świętej. Właściwe odległości tej drogi jezusowej są takie same.  Z tego co wiem, to tylko Kalwaria Wejherowska w Polsce ma taki schemat - mówi RMF FM ojciec Dariusz Szymaniak z zakonu franciszkanów, który od wieków opiekuje się wejherowską kalwarią.

Nie bez przyczyny mówi się, że Wejherowo jest religijną, duchową stolicą Kaszub. Wejherowska Kalwaria to cel licznych pielgrzymek, które mają bardzo ciekawe i bogate zwyczaje. To tutaj w czasie odpustów odbywają się pokłony feretronów, czyli malowideł postaci świętych, które niesione przez wiernych "pochylają się" w geście pokłonu przed kapliczkami czy przydrożnymi krzyżami.

Od 2002 roku na Kalwarii Wejherowskiej wystawiane jest Misterium Męki Pańskiej. Aktorzy przebrani w stroje z czasów biblijnych biorą wraz z tłumem udział w inscenizacji ostatnich chwil Jezusa przed śmiercią. 

Przez wieki swojego istnienia Kalwaria Wejherowska przechodziła liczne transformacje. Pierwotnie stacje miały w większości postać wolnostojących figur chronionych jedynie baldachimem. Z czasem zyskiwały ochronę przed pogodą. W 2005 roku zabytki, z których składa się kalwaria, zostały gruntownie odrestaurowane i wyremontowane. Dotyczyło to także wszelkich malowideł, polichromii, rzeźb czy ścieżek. Sanktuarium zyskało też wtedy oświetlenie.

Dodatkowym walorem Kaszubskiej Jerozolimy jest położenie w pięknym lesie. Morenowe wzgórza porastają między innymi dęby, lipy, jesiony, sosny czy olchy. To nie tylko wspaniałe miejsce do duchowych refleksji, ale także do spacerów.

Jedną z najstarszych i najbardziej znanych kalwarii jest Kalwaria Pacławska. Znajduje się 25 kilometrów od Przemyśla. Jej budowa rozpoczęła się w 1665 r. Pomysłodawcą budowy był Andrzej Maksymilian Fredro - kasztelan lwowski i wojewoda podolski.

Z powstaniem Kalwarii wiąże się legenda, która mówi iż Fredro podczas polowania zapuścił się w głąb lasu w pogoni za jeleniem. W miejscu, gdzie dziś stoi kościół, miał ujrzeć między rogami tegoż jelenia jaśniejący krzyż. Fredro postanowił założyć w tym miejscu kalwarię.

Sanktuarium Męki Pańskiej i Matki Bożej Kalwaryjskiej znajduje się na szczycie góry o wysokości 465 m n.p.m. Miejsce wybrano ponoć nieprzypadkowo. Swoim pejzażem i położeniem miało przypominać Jerozolimę. Opiekę nad Kalwarią Pacławską od początku sprawują franciszkanie.

Obecny kościół ufundowany został przez Szczepana Józefa Dwernickiego w latach 1770-1775. Na przestrzeni wieków był modernizowany m.in. z powodu pożarów w latach 1855 i 1862. Strawiły one klasztor i zewnętrzne elementy kościoła, ale za żadnym razem nie ucierpiało wnętrze. Przypisywane to jest Matce Bożej, której cudowny obraz znajduje się w kościele. Zostało to oficjalnie uznane jako cud.

Obecnie czczony wizerunek Matki Bożej znajdował się jeszcze w XVII wieku we franciszkańskim kościele w Kamieńcu Podolskim (obecnie na Ukrainie). Modlili się przed nim m.in. hetmani Stefan Czarniecki i Stanisław Żółkiewski, książę Jarema Wiśniowiecki oraz królowie Jan Kazimierz i Jan III Sobieski. 

Po zajęciu twierdzy w Kamieńcu Podolskim przez Turkw w 1672 roku obraz Matki Bożej na rozkaz tureckiego komendanta wyrzucono do rzeki Smotrycz.  Z jego przybyciem do Kalwarii Pacławskiej wiążę się legenda. Według niej nieopodal rzeki mieszkał starzec, który miał sen, że Matka Boża nakazała mu wyłowić obraz i zanieść do Kalwarii. Tak też miał uczynić. W trakcie drogi na noc zatrzymał się w Samborze. W zajeździe, w którym nocował, obraz schowano do skrzyni, na której sypiał syn właścicieli. W nocy trzy razy został zrzucony ze skrzyni. Po jej otwarciu obraz jaśniał niezwykłą światłością. Mieszczanie procesjonalnie przenieśli obraz do Kalwarii.

Źródła historyczne nie potwierdzają tej historii. Faktem jest, że gdy Kamieniec Podolski wrócił we władanie Polski, tamtejsi franciszkanie chcieli, żeby obraz wrócił do twierdzy. Sprzeciwił się temu jednak syn fundatora Kalwarii Stanisław Fredro. Twierdził, że jego ojciec, Andrzej Maksymilian Fredro, wykupił obraz od Turków i przeznaczył do kościoła w Kalwarii.

Pierwszy cud zanotowano w 1685 r. - to  wspomniane wcześniej uratowanie kościoła od pożaru. W XVIII w. w księgach zanotowano ponad 50 cudów.  22 V 1882 r. Kapituła Watykańska wydała akt koronacyjny zatwierdzony przez papieża Leona XIII i 15 VIII 1882 r. odbyła się koronacja łaskami słynącego Obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej koronami papieskimi. W uroczystości koronacyjnej wzięło udział ponad 150 tys. pielgrzymów. W 1932 r. w 50. rocznicę koronacji obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej, nałożono na obraz srebrną, dekorowaną złotymi motywami roślinnymi, sukienkę wykonaną w krakowskiej pracowni Kopaczyńskiego z wot składanych przez pielgrzymów.

W czasie II wojny światowej w 1939 roku obraz wywieziono do klasztoru w Czyszkach pod Lwowem. Dwa lata później do klasztorów w Jaśle i Krakowie, gdzie został zamurowany w fundamentach kościoła. W roku 1945 r. obraz powrócił do Kalwarii.

Dróżki kalwaryjskie

Kalwaria Pacławska od początku stała się celem pielgrzymek. Początkowo poszczególne stacje zaznaczono w terenie drewnianymi krzyżami. Z czasem zastępowano je kaplicami. Kaplice kalwaryjskie obejmują: Dróżki Pana Jezusa - 28 stacji (wśród nich można wyodrębnić: Drogę Krzyżową - 14 stacji i Dróżki Matki Bożej - 16 stacji) oraz Dróżki Pogrzebu i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - 14 stacji. Niektóre stacje pokrywają się z tymi samymi kaplicami.

Pierwszych 28 kaplic wybudował A.M. Fredro. Miały służyć do rozważania Męki Pańskiej. Wzorowano się na modelu jerozolimskim. Kaplice ulokowano na krętej sieci dróżek wpisanych w górski krajobraz. Żadna z nich nie zachowała się do dzisiejszych czasów. Za czasów Dwernickiego w Kalwarii wybudowano 20 kaplic zarówno murowanych jak i drewnianych. We wnętrzach ustawiono figury obrazujące sceny z Drogi Krzyżowej, nadano kaplicom nazwy. Do roku 1875 ojcowie sprawujący godność gwardiana budowali nowe, jak i modernizowali już istniejące kaplice.

Na dróżkach znajduje się 41 kaplic kalwaryjskich, 35 murowanych, 6 drewnianych, jeden krzyż drewniany i trzy kamienne słupy. 35 kaplic i krzyż nad rzeką Wiar służą do rozważania tajemnic Męki Pańskiej, a także tajemnic związanych z życiem Matki Bożej.

Misterium Męki Pańskiej w Kalwarii Pacławskiej

W Niedzielę Palmową i w Wielki Piątek w Sanktuarium Męki Pańskiej i Matki Bożej w Kalwarii Pacławskiej odbywa się Misterium Męki Pańskiej. W biblijne postaci wcielają się każdego roku mieszkańcy okolicznych miejscowości, szczególnie kalwaryjscy parafianie. Inscenizacja podzielona jest na dwie części: "Wieczernik" oraz "Na krzyż z Nim". Sceny te przedstawiają ostatnie chwile życia Jezusa od ostatniej wieczerzy, poprzez sąd u Annasza, Kajfasza i Piłata, po śmierć na krzyżu i złożenie do grobu. W biblijne postaci wciela się każdego roku ok. pięćdziesięciu osób. Pierwsze odbyło się na dróżkach kalwaryjskich w 1995 r.

Przejeżdżając przez katowicką dzielnicę Panewniki przede wszystkim zauważamy górującą nad okolicą franciszkańską bazylikę. Jest tam też klasztor franciszkanów. Budowle otacza park i charakterystyczny, ceglany mur. I dopiero kiedy dostaniemy się na przyklasztorny teren, zauważamy umieszczone wśród drzew stacje Drogi Krzyżowej i różańcowe kaplice. To właśnie jest kalwaria Panewnicka.

Budowę bazyliki zakończono na początku XX wieku. Niedługo potem zaczęto przygotowywać stacje Drogi Krzyżowej. Początkowo były to drewniane pale, na których zawisły obrazy przedstawiające sceny związane z ukrzyżowaniem i śmiercią Jezusa. Dopiero w latach 30. zaczęto budować tam kaplice. Budowę przerwał wybuch wojny. Po jej zakończeniu, w latach 50., wreszcie dokończono budowę kaplic Drogi Krzyżowej. Jest ich 12.

Kalwaria Panewnicka to także zespół kilkunastu kaplic różańcowych. Całość poświęcono w latach 60. ubiegłego wieku.

Przez teren kalwarii Panewnickiej przepływa rzeka Kłodnica. To w jej pobliżu znajduje się kopia Groty z Lourdes - miejsce kultu Matki Boskiej, które wzorowane jest na francuskiej grocie znajdującej się w pobliżu Lourdes. To tam w XIX wieku Matka Boża miała się objawić wiejskiej dziewczynie. Grota w Panewnikach powstała na początku XX wieku.

Z kalwarią Panewnicką nierozerwalnie związane jest także misterium "Kalwaria Śląska". Pierwsze wystawiono 11 lat temu. Początkowo przestrzenią misterium był teren kalwarii, a od kilku lat jest to franciszkańska bazylika.

Co roku w Wielki Piątek na kalwarii w Panewnikach odprawiane jest nabożeństwo Drogi Krzyżowej, na które wierni przynoszą świecie i pochodnie.

 

Co do długości i ukształtowania terenu, Kalwaria Warmińska w Głotowie wiernie naśladuje jerozolimską Drogę Krzyżową.

W drugiej połowie XIX wieku zamożny mieszkaniec Głotowa Jan Merten udał się z pielgrzymką do Ziemi Świętej. Stamtąd przywiózł pomysł wybudowania w swojej wsi kalwarii wzorowanej na jerozolimskiej. Małe kamyczki, które znalazł na Drodze Krzyżowej w Jerozolimie zabrał ze sobą jako relikwie zamierzając umieścić je w mających powstać kaplicach - stacjach.

Budowę Głotowskiej Kalwarii rozpoczęto 29 lipca 1878 roku. Jak podają kroniki, ludność katolicka diecezji warmińskiej tłumnie zgłaszała się do pracy, a także składano przy tym hojne ofiary pieniężne. Wąwóz pod Kalwarię wykonano ręcznie wykorzystując przy tym niewielki jar ze strumykiem.

Oblicza się, że w ciągu 16 lat budowy w pracach uczestniczyło około 70 tysięcy ludzi. Troszczono się, aby wiernie naśladować długość i nachylenie Drogi Krzyżowej z Jerozolimy, po której w Wielki Piątek szedł na Golgotę Chrystus. Po kilkunastu latach mozolnej pracy nastąpił finał.

W piątek 18 maja 1894 roku ówczesny biskup warmiński Andrzej Thiel dokonał poświęcenia Kalwarii. Pomiędzy wysokimi drzewami wznoszą się murowane z kamienia i cegły neoromańskie i neogotyckie kaplice. W ich wnętrzach znajdują się artystycznie wykonane rzeźby ukazujące naturalistycznie mękę Chrystusa. W każdej stacji umieszczono w drewnianych krzyżach przykrytych kloszami małe jerozolimskie kamyki-relikwie. Do dziś zachowały się one już tylko w niektórych kaplicach.

^(mpw)