Twoje Miasto w Faktach RMF FM: Gościmy w Sanoku!

Sanok został nazwany przez średniowiecznego kronikarza "Węgierskimi Wrotami". Strzegł niegdyś traktu wiodącego z dawnego królestwa węgierskiego doliną Sanu, w kierunku Przemyśla, Halicza i Lwowa. W czasach ruskich był siedzibą włości. Za panowania Jagiellonów stał się stolicą jednostki administracyjnej o nazwie ziemia sanocka. Obecnie jest siedzibą powiatu obejmującego zachodnią część Bieszczadów, wschodni fragment Beskidu Niskiego, ich pogórza oraz wschodnią część Kotliny Krośnieńskiej.

Dziś Sanok nie pełni już funkcji nadgranicznej strażnicy, chroniącej region przed obcymi najazdami, lecz jest gościnnym ośrodkiem turystycznym, oferującym odwiedzającym go przyjezdnym liczne atrakcje. Jest to miasto wysoko rozwinięte przemysłowo, posiadające szeroki wachlarz różnorodnych usług. Stanowi główne centrum administracyjne, oświatowe i kulturotwórcze regionu.

Dzieje grodu nie były łatwe. Przez stulecia liczne wojny i pożary gnębiły miasto, niszcząc wiele z jego zabytkowej architektury. Sporo jednak budowli udało się ocalić i odrestaurować. Dziś zdobią górującą nad doliną Sanu starówkę, jej rynek i wąskie, kręte uliczki. Architektura dopełnia tego, czego nie poskąpiła miastu natura. Całość sprawia, że Sanok jest jednym z najpiękniej położonych miast w Polsce. 25 proc. powierzchni miasta wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Gór Słonnych, z kulminacją na Słonnym Wierchu - 668 m n.p.m. Nad miastem dominuje Kopiec Mickiewicza, usypany w na szczycie Góry Parkowej. Na jej stokach założony został romantyczny park miejski.

Sanok kusi wieloma atrakcjami i zabytkami, z których najsławniejsze to:

- renesansowy zamek królewski, w którym mieści się Muzeum Historyczne, posiada jedną z najcenniejszych na świecie kolekcji ikon i utensyliów cerkiewnych. W niedawno dobudowanym skrzydle zamku, mieści się największa na świecie galeria prac Zdzisława Beksińskiego, słynnego artysty urodzonego w Sanoku, którego dzieła zachwycają i intrygują coraz szersze rzesze miłośników sztuki na świecie. Muzeum zgromadziło również bogaty zbiór sztuki współczesnej, a także bogate zbiory sakralnej sztuki kościoła zachodniego, ceramika pokucka, ogromne zbiory militariów, cenne eksponaty ze znalezisk archeologicznych i inne zbiory;

 - unikalne w skali europejskiej Muzeum Budownictwa Ludowego - czyli popularny skansen prezentuje architekturę i sztukę ludową Bojków, Łemków, Dolinian i Pogórzan. Jest największą tego typu placówką w Polsce i jedną z największych w Europie. Dopełnieniem plenerowej ekspozycji jest sektor naftowy, który ukazuje ewolucję przemysłu naftowego, którego historyczną kolebką jest Galicja. Niedawno został oddany do użytku nowy sektor z rekonstrukcją XIX-wiecznego miasteczka galicyjskiego;

- ozdobą sanockiej ul. 3 Maja jest odsłonięty w 2003 roku "pomnik" dobrego wojaka Szwejka - bohatera powieści Jarosława Haszka, bawiącego tu w 1915 r. 

Warto zobaczyć także inne zabytki i ciekawe miejsca: 

- budynek tzw. Zajazdu - zbudowanego w latach 1775-99 r. Obecnie siedziba dyrekcji Muzeum Historycznego. Organizowane są tu również konferencje, wykłady oraz wystawy czasowe;

- katedralna Cerkiew Prawosławna pw. Św. Trójcy zbudowana 1784 r. w stylu klasycystycznym jako parafialna cerkiew grecko-katolicka. Od 1956 roku świątynia prawosławna w 1983 roku podniesiona do rangi katedry, a w 1996 archikatedry. We wnętrzu pełny ikonostas z XIX w., barokowe ołtarze boczne z I połowy XVIII w. oraz XVII-wieczna Cudowna Ikona Matki Boskiej Sanockiej;

- kościół i klasztor OO. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z lat 1632-40, barokowy, później przebudowywany, we wnętrzu późnobarokowe ołtarze oraz obraz Matki Bożej Pocieszenia - Pani Ziemi Sanockiej. W ołtarzu głównym łaskami słynący krzyż z II połowy XVII wieku. W kaplicy św. Franciszka odkryto średniowieczne cmentarzysko i mury z XIV w. Na ścianach kaplicy siedemnastowieczne polichromie figuralne;

- ratusz miejski - osiemnastowieczny budynek powstał z połączenia istniejących kamienic. Gruntownie przebudowany w latach trzydziestych XX wieku. Ratusz zdobi zegar oraz herb miejski i godło państwowe;

- kościół farny pw. Przemienienia Pańskiego - Zbudowany został w latach 1874-87, po pożarze poprzedniej, starszej budowli. Wewnątrz dwudziestowieczne polichromie (1906-7) i witraże. W prawej nawie renesansowa płyta nagrobna Sebastiana Lubomirskiego, pochodząca z wcześniejszego kościoła;

- Dom Mansjonarzy - zbudowany z kamienia w XVIII w. Z fundacji kanonika przemyskiego Franciszka Goźlińskiego, dla Bractwa  Kapłańskiego  pw. Wniebowzięcia NMP. Obecnie mieści się tu Młodzieżowy Dom Kultury;

- synagoga - "Synagoga Sadogórska" - Sadygierer Klojz, tzw. "Mała Synagoga", została zbudowana w 1924 roku, przez chasydów, zwolenników cadyków z Sadogóry. Wejście od strony Rynku oraz od ulicy Zamkowej;

- synagoga "Jad Charuzim" (hebr. "dłoń pracowitych"- dawna świątynia  stowarzyszenia rękodzielników żydowskich) zbudowana w XIX wieku, znajduje się przy ul. Franciszkańskiej 5;

- zajazd z XVIII wieku tzw. "Bacówka"- przy ul. Żwirki i Wigury, obecnie siedziba dyrekcji Muzeum Budownictwa Ludowego;

- willa Zaleskich - Willa mieszczańskiej rodziny Zaleskich, zbudowana końcem XIX wieku, zainspirowana architektura wenecką, nazywana ze względu na swoją lokalizację na stromej skale - "Sokolim Gniazdem";

- park miejski i kopiec Mickiewicza - założony w 1896 roku. Usytuowany na stokach Góry Aptekarki (Stróżni) górującej nad  centrum miasta - 364 m n.p.m. Na jej szczycie sanocka młodzież usypała w 1898 r. kopiec, na cześć setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza. Na jednym z dwu wierzchołków góry jest platforma widokowa;

- klasztor oo. Franciszkanów z XVII w., dom mansjonarski z XVIII w., zabytkowe kamieniczki, czy piękny rynek z ratuszem, itp.

Niedawno, podczas prowadzonej przez Miasto Sanok rewitalizacji placu św. Michała sanoccy archeolodzy odkryli wiele interesujących znalezisk, ale najważniejszym było odsłonięcie fundamentów nieistniejącego już kościoła św. Michała, w którym, zgodnie z przekazami historyków, ślub brał król Władysław Jagiełło. Warto wspomnieć, że na nowej nawierzchni placu innym kolorem kamienia zarysowano fundamenty kościoła, a ich fragment wyeksponowano dla zwiedzających.

Rekreację umożliwiają szlaki: piesze, rowerowe, wodne, konne, (górskie, przyrodnicze i kulturowe). Dla miłośników profesjonalnego sportu jest nowoczesna hala widowiskowo - sportowa, stadion, sztuczny tor do jazdy szybkiej na lodzie i tereny rekreacyjne. Niedaleko od miasta działają wyciągi narciarskie i stadniny koni.

Sanok to miasto kultury, ale i sportu. Na stałe w kalendarz imprez wpisały się zawody rangi krajowej i zagranicznej wielu dyscyplin sportowych, m.in. w hokeju, short tracku, ice speedway’u. To tutaj w hali widowiskowo-sportowej Arena Sanok trenują i rozgrywają mecze dwukrotni Mistrzowie Polski w hokeju na lodzie - zawodnicy Ciarko PBS Bank KH Sanok oraz zawodnicy różnych grup wiekowych, począwszy od najmłodszych adeptów hokeja. Sanok posiada także jeden z czterech istniejących w Polsce torów do łyżwiarstwa szybkiego, na którym trenują i rozgrywają zawody panczeniści, także medaliści olimpijscy. 

Przy sanockiem rynku działa również Biuro Wystaw Artystycznych, które prezentuje sanoczanom i przyjezdnym najciekawszą twórczość artystyczną Polski i Europy, powstającą na przełomie XX i XXI wieku. 

Po zwiedzeniu miasta warto skorzystać z dobrze rozwiniętej sieci placówek gastronomicznych, począwszy od stylowych karczm regionalnych aż po pizzerie, lodziarnie i cukiernie.

Sanok to miasto otwarte na nowe inwestycje i nowych inwestorów, rozwijające się prężnie. Samorząd miasta tworzy korzystny klimat dla przedsiębiorców, podejmuje szereg działań, mających na celu zachęcenie ich do inwestowania w Sanoku. Funkcjonuje tu ponad 3,5 tysiąca podmiotów gospodarczych. Miasto dysponuje Obszarem Przemysłowym Sanok, będącym częścią mieleckiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, którą planuje rozszerzyć, a także terenami pod inwestycje.

Dzięki staraniom władz miasta, pozyskanym dotacjom unijnym zmienia się oblicze Sanoka. Realizowanych jest tu wiele zadań, m.in. największa w historii miasta modernizacja oczyszczalni ścieków i ujęcia wody, termomodernizacja budynków oświatowych i służby zdrowia, budowa boisk przy szkołach, parkingu wielopoziomowego czy rewitalizacja placu św. Michała. Przybywa także nowych dróg, chodników, parkingów, kanalizacji, wodociągów. 

Również przyszłość Sanoka to bardzo ważne zagadnienie. Jest ona wiązana między innymi z turystyką. Stąd plany budowy Wodnego Centrum Rekreacji Sportu i Rehabilitacji, czy odpowiedniego zagospodarowania niewykorzystanych jeszcze terenów miejskich.

Specyficzna atmosfera Sanoka sprawia, że każdy, kto raz go odwiedzi, zakocha się w nim i będzie tu chętnie powracał.

Pierwsza wzmianka o Sanoku pochodzi z latopisu hipackiego. Mówi on, że w 1150 roku, król węgierski  Gejza II przeszedł góry i "wziął gród Sanok i posadnika jego pojmał, i wiele wiosek pod Przemyślem". Fakt wymienienia w Sanoku posadnika czyli kasztelana, informuje nas, że urzędował tu wysoki urzędnik książęcy - posadnik, zarządzający całym regionem - czyli tzw. "włością". Wysoki status grodu potwierdzają również liczne, bogate znaleziska archeologiczne, z dawnego grodziska "Horodyszcze".

Sanok, jako jedno z pierwszych miast na Rusi otrzymał prawo miejskie magdeburskie w 1339 roku, od pochodzącego z mazowieckiej linii Piastów księcia Jerzego Bolesława Trojdenowicza. 

Wkraczające, w 1340 roku na teren księstwa halickiego wojska Kazimierza Wielkiego również w pierwszej kolejności zajęły Sanok. Po ustabilizowaniu sytuacji militarnej, Kazimierz Wielki potwierdził miastu przywilej lokacyjny już w 1366 roku. Po śmierci króla Sanok przechodzi na kilkanaście lat pod panowanie węgierskie, by po ponownym  przyłączeniu do Korony w 1387 roku przez królową Jadwigę, powrócić do roli głównego ośrodka administracyjnego tego regionu. Pod panowaniem pierwszego z Jagiellonów miasto stał się siedzibą nowej jednostki administracyjnej o nazwie "Ziemia Sanocka". Jej stolicą był aż do 1772 roku, kiedy to zaborca austriacki wprowadzi nowy podział.

W 1417 roku o Sanoku mówiono w całej Rzeczpospolitej. 2 maja Władysław Jagiełło wziął w sanockim kościele farnym ślub z Elżbietą Granowską. Wkrótce Sanok, jako miasto królewskie stał się uposażeniem królowych. Po śmierci Jagiełły zamieszkała w nim, kolejna jego żona, Zofia Holszańska. Duży wpływ na rozwój miasta wywarła Bona. Od około 1550 rezydowała tu roku siostra Zygmunta Augusta - Izabela. 

Przesuniecie się szlaków handlowych bardziej na zachód, najazdy tatarskie liczne wojny i pożary doprowadziły do zubożenia Sanoka. Po pierwszym rozbiorze Rzeczpospolitej, w 1772 r., Sanok przypadł Austrii. Miastu udało się  wyjść   trudności gospodarczych dzięki odkryciu złóż ropy naftowej w Galicji, wybudowaniu kolei żelaznej oraz założonemu w latach czterdziestych, dziewiętnastego wieku, przez Walerego Lipinskiego i Mateusza Beksińskiego zakładowi kotlarskiemu, który dał początek sanockiemu przemysłowi, a z czasem stał się na początku XX wieku słynną fabryką wagonów wytwarzającą tabor kolejowy dla CK Monarchii, a następnie dla II Rzeczpospolitej. Po drugiej wojnie światowej został przekształcony w Sanocką Fabrykę Autobusów "Autosan".

Od 1868 roku, po ustanowieniu  tzw. "autonomii galicyjskiej" miasto stało się siedzibą władz powiatowych. Kolej żelazną przeprowadzono w 1884 roku podczas budowy linii Zagórz - Jasło. Uzyskano dzięki temu połączenie z Krakowem i stolicą Galicji - Lwowem oraz Węgrami. Wokół Sanoka, począwszy od połowy XIX stulecia, podobnie jak na całym Podkarpaciu, powstały coraz liczniejsze pola naftowe. W okresie międzywojennym w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego utworzono Spółkę dla Przemysłu Gumowego - późniejszy "Stomil" oraz fabrykę akumulatorów i obrabiarek.

Po wybuchu drugiej wojny światowej Sanok stał się miastem granicznym, a następnie został włączony do Generalnego Gubernatorstwa. Powstała w nim siatka podziemnych sił  zbrojnych. Przez Sanok wiodły w latach 1940-42 trasy kurierskie na Węgry,  prowadzone były również przez AK liczne akcje dywersyjne. W Sanoku mieściła się Komenda Obwodu AK. Rozpoczął się także okres prześladowań ludności polskiej oraz eksterminacji ludności żydowskiej i cygańskiej. Największych masowych egzekucji Żydów dokonano na cmentarzu żydowskim na Kiczurach oraz w Zasławiu koło Zagórza. Mieszkańcy Sanoka walczyli na wszystkich frontach Europy. Z Sanoka pochodził pierwszy polski więzień Obozu Koncentracyjnego w Oświęcimiu - Stanisław Ryniak numer obozowy 31. Stąd pochodził również ks. Zdzisław Peszkowski, który cudem uniknął śmierci w Katyniu. W okresie PRL Sanok kontynuował tradycje przemysłowe. Był miastem powiatowym do 1975 roku. Na powrót stał się nim w 1999 roku.