Kroszonka - jajko pokryte misternymi roślinnymi wzorami - od lat jest symbolem Opolszczyzny. W 2019 roku trafiło na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kultrowego. Rok później na liście tej znalazły się popularne na Śląsku Opolskim pisanki wykonane techniką batikową.
Ich nazwa pochodzi od słowa krołsić, czyli zdobić. Poprawna nazwa regionalna to: krołsonki.
Dawniej były wykonywane z jajek ugotowanych na twardo, dziś najczęściej z wydmuszek. Najpierw barwi się skorupki. Kiedyś do barwienia używało się naturalnych produktów. Jasno lub ciemnobrązowy kolor uzyskiwano poprzez gotowanie jajek w wywarze z suchych łusek cebuli, czerwony otrzymywano z buraków ćwikłowych, czarny z kory dębu, a zielony z pędów oziminy. Na początku XX wieku zaczęto używać barwników do tkanin.
Jajko o pięknym kolorze jest pokrywane misternym wzorem za pomocą nożyka rytowniczego.
To są wzory nie do podrobienia i nie do powtórzenia. Każde jajko jest inne. Kiedyś na jarmarku miałam prawie 500 kroszonek - to był mój rekord życiowy. Przyszedł pewien pan i mówi: to jest wszystko takie samo. Powiedziałam mu, że jeśli znajdzie w koszyku dwie takie same kroszonki, to dam mu je za darmo. Szukał i szukał i w końcu stwierdził, że mam rację. Można zrobić podobne kroszonki, ale nigdy nie będą identyczne - opowiada Małgorzata Mateja z miejscowości Staniszcze Małe.
Twórczyni z opolskiego oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych sama od lat tworzy kroszonki i podobnymi wzorami zdobi porcelanę. To jest charakterystyczny dla naszego regionu wzór opolski, czyli motywy kwiatowe i roślinne - mówi pani Małgorzata.
Na kroszonkach pojawiają się także świąteczne akcenty: elementy religijne, zajączki, kurczaki czy baranek wielkanocny z proporcem. Część twórców wydrapuje też wzory geometryczne.
Kroszonki wkładano do koszyków wielkanocnych. Zdobione jajka były wręczane kawalerom, którzy w Poniedziałek Wielkanocny przychodzili oblać panny wodą. Najbardziej pożądane dla chłopaka było jajko czerwone - symbolizujące życie, miłość i płodność. Inni dostawali jajka neutralne w kolorze zielonym czy niebieskim. Osobom powszechnie szanowanym wręczano jajka czarne.
Zdobienie jaj wielkanocnych metodą batikową to tak zwane pisanie pisanek. Polega na pokrywaniu białej wydmuszki woskiem. Dopiero potem ląduje ona w barwniku, który barwi powierzchnię bez wosku.
Technika ta jest stosowana w takich miejscowościach jak Tułowice, Skarbiszowice, Niemodlin, Sady, Grodziec, Korfantów, Przydroże i Puszyn.
Do pisania używany jest wosk pszczeli i szpilka albo cieniutka rureczka tzw. kiska, która zostawia na wydmuszce cienką woskową linię.
Kiskę można zrobić np. z wkładu z długopisu. Wyciąga się z wkładu tę metalową kuleczkę, która umożliwia zwykłe pisanie i nabiera się gorący, płynny wosk. Kiska służy do zdobienia jajek np. wzorami geometrycznymi, umożliwia robienie długich kresek. Z kolei główką szpilki zanurzoną w wosku robi się kropki, łezki - to jest już kwestia pomysłu danej twórczyni. Po wystygnięciu wosku ciepłą szmatką wyciera się go delikatnie i ten wzór już na jajku zostaje. Następnie zanurza się w jajka w barwniku - opowiada Małgorzata Mateja.
