Ważność wyborów i referendum: Jak wnieść protest wyborczy?

Regulacje dotyczące tych kwestii znajdują się w rozdziale 8 Kodeksu wyborczego. W ostatnim czasie Sąd Najwyższy wydał komunikat w sprawie trybu wnoszenia protestów przeciwko ważności wyborów.

Jak wynika z przepisów, protesty te wnosi się do Sądu Najwyższego na piśmie w terminie siedmiu dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw.

Nie ma możliwości skutecznego złożenia protestu przed ogłoszeniem wyników wyborów.

Jednym ze sposobów wniesienia protestu wyborczego jest bezpośrednie złożenie go w Sądzie Najwyższego. Należy zrobić to w Punkcie Obsługi Interesantów stanowisko 0N39 przy pl. Krasińskich 2/4/6 od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30-15.30. Na czas składania protestów Sąd Najwyższy wprowadził specjalne udogodnienia dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Protest wyborczy można nadać też w polskiej placówce pocztowej. Możliwe jest wysłanie protestu u innego operatora. Musi on jednak wpłynąć do Sądu Najwyższego przed upływem siedmiu dni od ogłoszenia wyników wyborów w Dzienniku Ustaw.

Z kolei wyborcy przebywający za granicą lub na polskim statku morskim mogą złożyć protest odpowiednio właściwemu terytorialnie konsulowi lub kapitanowi statku.

Należy wówczas dołączyć do protestu zawiadomienie o ustanowieniu swojego pełnomocnika zamieszkałego w kraju lub pełnomocnika do doręczeń zamieszkałego w kraju. Protest nadany do konsula wysłany pocztą zagraniczną lub kurierem musi wpłynąć do urzędu konsularnego przed upływem terminu do wniesienia protestu.

Prawo wniesienia protestu wyborczego przysługuje wyborcy, pełnomocnikowi wyborczemu oraz przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej. Skarżący mogą wnieść protest osobiście, nie mają przy tym obowiązku ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika.

Protest musi być wniesiony na piśmie. Niedopuszczalne jest wniesienie protestu wyborczego innej w formie np. przez faks, e-mailem, przez ePUAP.

Do rozpoznania protestu wyborczego należy spełnić wszystkie wymogi formalne, które są określone w Kodeksie wyborczym. Protest musi też spełniać ogólne warunki pisma procesowego określone w art. 126 i następne Kodeksie postępowania cywilnego. Chodzi w szczególności o:

• oznaczenie podmiotu wnoszącego protest z podaniem jego adresu i numeru PESEL;
• oznaczenie, w którym z obwodów do głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego w spisie wyborców było umieszczone imię i nazwisko wnoszącego protest;
• oznaczenie pełnomocnika wraz ze wskazaniem jego adresu (do protestu należy dołączyć dokument pełnomocnictwa);
• wniosek o stwierdzenie nieważności wyborów/wyborów w danym okręgu wyborczym/wyboru posła/wyboru senatora;
• zarzuty;
• przedstawienie lub wskazanie dowodów, na których oparto zarzuty;
• uzasadnienie zarzutów;
• własnoręczny podpis skarżącego lub jego pełnomocnika.

Jeżeli protest wyborczy składa osoba przebywająca za granicą lub na polskim statku morskim - protest musi dodatkowo zawierać oznaczenie pełnomocnika zamieszkałego w Polsce lub pełnomocnika do doręczeń zamieszkałego w Polsce wraz ze wskazaniem ich adresów.

Protesty przeciwko ważności wyborów rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 3 sędziów, w postępowaniu nieprocesowym. Uczestnikami tego postępowania są: wnoszący protest, przewodniczący właściwej komisji wyborczej albo jego zastępca i Prokurator Generalny.

Sąd Najwyższy co do zasady, rozpoznaje protesty na posiedzeniu niejawnym. Oznacza to, że biorą w nim udział wyłącznie sędziowie, bez możliwości uczestniczenia w nim osób trzecich. Jednak z ważnych przyczyn, protesty mogą zostać skierowane do rozpoznania na posiedzeniu jawnym na rozprawę, w którym mogą wziąć udział uczestnicy postępowania, a także media i publiczność.

SN może pozostawić protest bez dalszego biegu, co oznacza, że protest z przyczyn formalnych nie może zostać rozpoznany merytorycznie. Chodzi o sytuacje gdy  protest wniesiony zostanie przez osobę do tego nieuprawnioną lub nie spełnia warunków formalnych. Bez dalszego biegu SN pozostawia też protest dotyczący sprawy, co do której Kodeks wyborczy przewiduje możliwość wniesienia przed dniem głosowania skargi lub odwołania do sądu lub do Państwowej Komisji Wyborczej.

Jeżeli protest spełnia warunki formalne, to SN wydaje postanowienie w jego sprawie. Sąd może uznać, że protest jest niezasadny lub zasadny. W tym drugim przypadku Sąd Najwyższy wskazuje, czy stwierdzone nieprawidłowości miały wpływ na wynik wyborów.

Po rozpoznaniu wszystkich protestów wyborczych cały skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, na podstawie sprawozdania PKW z wyborów i opinii trójkowych składów co poszczególnych protestów rozstrzyga o ważności wyborów. Uchwałę w tej sprawie SN wydaje nie później niż 90 dniu po dniu wyborów, na posiedzeniu jawnym.

Nie później niż w 60. dniu od ogłoszenia wyniku referendum, na posiedzeniu jawnym cała Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego rozstrzyga o jego ważności. Wcześniej musi rozpoznać wszystkie protesty, które ewentualnie będą wniesione przeciw ważności tego głosowania.

Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego co do ważności referendum nie jest związane z kwestią wiążącego lub niewiążącego wyniku tego referendum. Wyniki referendum są wiążące, jeśli do urn pójdzie więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.

Regulacje dotyczące kwestii protestów przeciw ważności referendum znajdują się w rozdziale 5 Ustawy o referendum ogólnokrajowym. W ostatnim czasie Sąd Najwyższy wydał komunikat w sprawie trybu wnoszenia protestów przeciwko ważności referendum.

Protest przeciwko ważności referendum można przed upływem siedmiu dni od dnia ogłoszenia wyników referendum. Złożyć można go bezpośrednio w budynku SN w punkcie obsługi interesantów od poniedziałku do piątku w godz. 8.30-15.30. Protest można też nadać w placówce pocztowej Poczty Polskiej. "Protest nadany u innego operatora musi wpłynąć do SN przed upływem terminu do jego wniesienia, dlatego też wysłanie protestu np. kurierem nie gwarantuje zachowania terminu do jego wniesienia" - zaznacza SN.

Z kolei głosujący przebywający za granicą lub na polskim statku morskim mogą złożyć protest przeciwko ważności referendum odpowiednio właściwemu terytorialnie konsulowi lub kapitanowi statku. Tacy głosujący muszą dołączyć do protestu zawiadomienie o ustanowieniu swojego pełnomocnika zamieszkałego w kraju lub pełnomocnika do doręczeń zamieszkałego w kraju. Protest nadany do konsula wysłany pocztą zagraniczną lub kurierem musi wpłynąć do urzędu konsularnego przed upływem terminu do wniesienia protestu.

Prawo wniesienia protestu przeciwko ważności referendum przysługuje tylko osobom uprawnionym do udziału w referendum, przewodniczącym obwodowych komisji do spraw referendum oraz podmiotom uprawnionym do udziału w kampanii referendalnej. Skarżący nie mają obowiązku ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika (adwokat, radca prawny), mogą wnieść protest osobiście.

Protest przeciwko ważności referendum musi być wniesiony na piśmie.

Protest musi spełniać wymogi formalne, czyli w szczególności zawierać:

• oznaczenie podmiotu wnoszącego protest z podaniem jego adresu i numeru PESEL;
• oznaczenie pełnomocnika wraz ze wskazaniem jego adresu - jeżeli został on ustanowiony (do protestu należy dołączyć dokument pełnomocnictwa);
• wniosek o stwierdzenie nieważności referendum lub referendum w obwodzie;
• zarzuty;
• przedstawienie lub wskazanie dowodów, na których oparto zarzuty;
• uzasadnienie zarzutów;
• własnoręczny podpis skarżącego lub jego pełnomocnika.

SN rozpoznaje protesty w składzie trzech sędziów. Co do zasady protesty rozpoznawane są na posiedzeniach niejawnych, w którym udział biorą wyłącznie sędziowie, bez możliwości uczestniczenia w nim osób trzecich. "Z ważnych przyczyn, protesty mogą zostać skierowane do rozpoznania na posiedzeniu jawnym, w którym mogą wziąć udział uczestnicy postępowania, a także przedstawiciele mediów oraz publiczność" - zaznaczył SN.

Protest może zostać nierozpoznany merytorycznie i pozostawiony bez dalszego biegu.

Jeżeli protest spełnia warunki formalne, wówczas jego rozpoznanie kończy się postanowieniem, w którym SN wydaje opinię w sprawie protestu. SN może wyrazić opinię, że protest jest niezasadny, bądź że jest on zasadny. W przypadku wyrażenia opinii o zasadności zarzutów protestu wskazywane jest, czy stwierdzone nieprawidłowości miały lub nie wpływ na wynik referendum.

Referendum ogólnokrajowe odbędzie się 15 października, w dniu wyborów parlamentarnych.

Pierwsze z pytań referendalnych brzmi: "Czy popierasz wyprzedaż majątku państwowego podmiotom zagranicznym, prowadzącą do utraty kontroli Polek i Polaków nad strategicznymi sektorami gospodarki?".

Drugie: "Czy popierasz podniesienie wieku emerytalnego, w tym przywrócenie podwyższonego do 67 lat wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn?".

Trzecie: "Czy popierasz likwidację bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi?".

Czwarte: "Czy popierasz przyjęcie tysięcy nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, zgodnie z przymusowym mechanizmem relokacji narzucanym przez biurokrację europejską?".

Poprzednie referendum ogólnokrajowe odbyło się 6 września 2015 r., a Polacy odpowiadali m.in. na pytania dot. jednomandatowych okręgów wyborczych i finansowania partii. Frekwencja wyniosła wtedy 7,80 proc. i wyniki nie były wiążące. W związku z tamtym referendum do SN wpłynęło 13 protestów. Dwa spośród nich SN uznał za zasadne, ale bez wpływu na wynik, jeden z protestów SN uznał za niezasadny, zaś pozostałe 10 pozostawił bez dalszego biegu. Uchwałę o ważności tamtego referendum SN podjął 4 listopada 2015 r.