Laureatem tegorocznej Nagrody Nobla w dziedzinie literatury został Norweg Jon Fosse. Akademia Szwedzka nagrodziła go za "za nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz temu, co niewypowiedziane".
Nazwisko Jona Fosse pojawiało się już na wysokich miejscach w typowaniach bukmacherów. Sekretarz Szwedzkiej Akademii, Mats Malm powiedział, że to nagroda "za nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz temu, co niewypowiedziane".
Laudację na cześć tegorocznego noblisty wygłosił pisarz i profesor Anders Olsson, który podkreślił, że Jon Fosse "łączy zakorzenienie w języku i naturze swojego norweskiego pochodzenia, a jego twórczość, pisana w języku nynorsk, obejmuje bogactwo sztuk teatralnych, powieści, tomików poezji, esejów, książek dla dzieci i tłumaczeń".
Chociaż jest dziś jednym z najczęściej wystawianych dramaturgów na świecie, zyskuje coraz większe uznanie dzięki swojej prozie - stwierdził Olsson.
Jak poinformowała Akademia Szwedzka, Jon Fosse - tegoroczny laureat literackiej Nagrody Nobla 2023 - ma wiele wspólnego ze swoim wielkim prekursorem literatury nynorskiej, Tarjei Vesaasem.
Fosse łączy silne więzi lokalne - zarówno językowe, jak i geograficzne, z modernistycznymi technikami artystycznymi. Chociaż Norweg podziela negatywne poglądy swoich poprzedników, nie można powiedzieć, że jego szczególna gnostycka wizja doprowadziła do nihilistycznej pogardy dla świata.
W jego twórczości - jak pisze Akademia Szwedzka - jest mnóstwo ciepła i humoru, a także naiwnej wrażliwości dotyczącej surowych obrazów ludzkich doświadczeń.
Norweska gazeta "VG" podała, że Fosse jechał samochodem, kiedy dostał informację o przyznaniu mu nagrody.
"Jestem przytłoczony i nieco przerażony. Postrzegam to jako nagrodę dla literatury, która przede wszystkim ma na celu być literaturą, bez pozostałych rozważań" - przekazał w oświadczeniu Fosse, cytowany przez agencję Reutera.
Jon Fosse urodził się w 1959 r. w norweskim mieście Haugesund. Wychował się na zachodnim wybrzeżu Norwegii - tam właśnie rozgrywa się większość jego utworów.
W 1983 r. zadebiutował powieścią "Raudt, svart" (Czerwone, czarne), dwa lata później wydał książkę "Stengd gitar" (Zamknięta gitara), a w 1986 r. tomik poezji "Engel med vatn i augene" (Anioł z wodą w oczach). Rozgłos przyniosły mu jednak dramaty. Po polsku drukowano je na łamach "Dialogu", ukazały się także "Sztuki teatralne".
W 2019 r. ukazały się pierwsze dwa tomy "Septologii" - prozatorskiego opus magnum Fossego. Kolejne trzy części (3-5) ukazały się w 2020 r., dwie ostatnie (6-7) rok później. To historia dwóch mężczyzn noszących to samo imię - Asle. Pierwszy tom tej książki ukazł się właśnie po polsku w tłumaczeniu Iwony Zimnickiej nakładem wydawnictwa ArtRage.
Media w Norwegii określają go mianem weterana. Jest autorem nie tylko powieści, scenariuszy, sztuk teatralnych, ale też książek dla dzieci. Jego książki zostały przetłumaczone na 50 języków, a sztuki są wystawiane na ponad 1000 scenach teatralnych. To sprawia, że jest najczęściej wystawianym norweskim dramaturgiem po Henriku Ibsenie.
Fosse jest czwartym pisarzem z Norwegii, który został uhonorowany Nagrodą Nobla. Pierwszym był Bjørnstjerne Bjørnson w 1903 roku, Knut Hamsun w 1920 roku oraz Sigrid Undset w 1928 roku.
Literacka Nagroda Nobla jest przyznawana przez Akademię Szwedzką od 1901 roku. Akademia składa się z 18 członków, wśród których znajdują się szwedzcy pisarze, poeci, filolodzy i historycy. Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, w tym roku składający się z sześciu osób.
Każdego roku nazwiska kandydatów do nagrody mogą być zgłaszane nie tylko przez członków Akademii Szwedzkiej, ale także członków innych podobnych instytucji, profesorów literatury i filologii, laureatów literackiej Nagrody Nobla oraz przewodniczących stowarzyszeń literackich. Nominacje są tajne i zostają ujawnione dopiero po upływie pięćdziesięciu lat od przyznania nagrody.
W liczącej 122 lata historii literackiego Nobla polscy autorzy byli wyróżniani - w zależności od przyjętego kryterium - 5 lub 6 razy. Wśród laureatów najważniejszej nagrody świata znaleźli się Henryk Sienkiewicz (1905), Władysław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980), Wisława Szymborska (1996) i Olga Tokarczuk (2018), a także Isaac Bashevis Singer (1978) - amerykański pisarz będący z pochodzenia polskim Żydem.
