Szopki nieodłącznie kojarzą się nam ze świętami Bożego Narodzenia. Wielu z nas ogląda je nie tylko w kościołach, ale też stawia we własnych domach, jako świąteczną dekorację. Chociaż szopki różnią się wyglądem, to wszystkie mają wspólne korzenie - pierwszą postawioną w Greccio.
Pierwszą żywą szopkę bożonarodzeniową zorganizował św. Franciszek z Asyżu. 24 grudnia 1223 roku w grocie nieopodal miejscowości Greccio przygotował szopkę przedstawiającą wnętrze stajenki betlejemskiej w naturalnej skali. W inscenizację zaangażowani zostali ludzie i żywe zwierzęta.
Greccio nie zostało wybrane przypadkiem, w miejscowości tej znajdowała się pierwsza siedziba żebraczego zakonu franciszkanów, którego założycielem był św. Franciszek z Asyżu.
Szopka miała przybliżyć wierzącym tajemnicę narodzin Chrystusa. Grota została wypełniona sianem, figurka Jezuska została wyrzeźbiona w drewnie, w Świętą Rodzinę wcielili się mieszkańcy Greccio, pojawił się również żywy osioł i wół.
Św. Franciszek zmarł trzy lata później, jego współbracia kontynuowali tradycję stawiania szopek, która podbijała kolejne części świata, razem z rosnącą popularnością zakonu franciszkanów.
Początkowo szopki powstawały wyłącznie przy zakonach franciszkańskich, jednak z czasem tradycja ich budowania stała się powszechna w całej Europie. W Polsce zakon franciszkanów pojawił się w XIII wieku, razem z nimi do Polski przyszła tradycja budowania szopek.
Początkowo szopki były skromne, często przedstawiały jedynie surowe wnętrze groty i postać nowonarodzonego Jezusa co miało odzwierciedlać zdanie: "Słowo ciałem się stało". Zwyczaj ten zachował się do dnia dzisiejszego w wielu miejscach we Włoszech. Z biegiem lat szopki zaczęły przeradzać się w misteria przedstawiające postacie Świętej Rodziny, pasterzy, trzech króli i zwierząt.
Obecne szopki zdecydowanie różnią się od pierwszego jej przedstawienia przygotowanego przez św. Franciszka. Szopka w grocie mogła rzeczywiście przypominać miejsce, w którym na świat przyszedł Jezus. Wraz z rosnącą popularnością szopek, coraz bardziej zaczęły one nawiązywać do kraju, w którym powstają.
Święta Rodzina ma zazwyczaj cechy charakterystyczne dla mieszkańców danego kraju, przez lata zmienił się również wizerunek samej szopki. Odwołuje się on do lokalnej architektury i krajobrazu.
I tak, w zależności od miejsca i okresu, w którym powstała, możemy znaleźć szopki osadzone w chłopskich chatach, pałacowych komnatach albo pośród palm lub górskich szczytów. Latynoskie, radosne i wielobarwne szopki, bardzo różnią się od minimalistycznych i wzruszających prostotą przedstawień narodzenia Jezusa z krajów afrykańskich.
W Polsce najpopularniejsze są krakowskie szopki, które powstają z lekkich i nietrwałych materiałów, takich jak tektura, sreberka i celuloid. Szopki nawiązują do krakowskiej architektury, zazwyczaj są to wielowieżowe i różnokolorowe strzeliste konstrukcje.
Krakowska szopka powstała w XIX wieku, a jej unikatowa forma miała być zobrazowaniem nie rzeczywistego, ale godnego miejsca, w którym mógłby przyjść na świat Jezus.
Pierwsze XIX-wieczne szopki tworzyli murarze z podkrakowskich miejscowości. Dzięki nim mogli się utrzymać w martwym sezonie budowlanym. W kolejnych latach powstała odrębna grupa osób specjalizująca się w tworzeniu krakowskich szopek.
W 1937 roku odbył się pierwszy konkurs na najpiękniejszą krakowską szopkę. Dzięki niemu wrócił zwyczaj budowania szopek, który przestał być popularny podczas I wojny światowej.
Najbogatszą kolekcję szopek krakowskich ma w swoich zasobach Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Można tam zobaczyć szopki pochodzące jeszcze z 1945 roku.
