Chętnie co roku do nich wracamy, te melodie kojarzą nam się ze świątecznym nastrojem i klimatem. Śpiewają je mali i duzi, wierzący, wątpiący i ateiści. W polskiej tradycji są setki kolęd. Warto jednak sięgnąć do tradycji i zastanowić się gdzie i kiedy powstała pierwsza polska kolęda.
Szukając źródeł pochodzenia tych pięknych bożonarodzeniowych pieśni musimy cofnąć się w czasie i zastanowić jakie przyjmiemy kryteria. Czy za polską kolędę uznamy najstarszą znaną napisaną przez Polaka, czy taką, która powstała w języku polskim.
Najstarszą kolędą w języku łacińskim stworzoną przez polskiego autora jest kolęda pod tytułem "Buccinemus in hac die". Tytuł znaczy "Dmijmy w trąby w dniu tym świętym".
To kolęda napisana przez profesora Uniwersytetu Krakowskiego Bartłomieja z Jasła. Jest to kolęda pochodząca z końca XIV wieku, ponieważ Bartłomiej z Jasła urodził się około 1360 r. zmarł w 1407 roku. Jest to kolęda składająca się z czternastu zwrotek. Ta najstarsza kolęda jest zapisana przez Bartłomieja z Jasła, a wiemy to z tego, że pierwsze litery 20 strof są napisane w formie akrostychu - wyjaśnia muzykolog Dorota Susuł
Akrostych to utwór wierszowany, w którym niektóre z kolumn liter, sylab lub wyrazów dają dodatkowo całe wyrazy, frazy lub zdania. Bartłomiej z Jasła ukrył w wersach swój podpis.
Udało się odtworzyć też muzykę do tej kolędy i zagrać podczas koncertu kolęd w Collegium Maius Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2016 roku.
Rękopis tej kolędy możemy znaleźć w Bibliotece Jagiellońskiej.
Najstarsza w języku polskim kolęda nosi tytuł "Zdrow bądź krolu anielski". I jest to kolęda napisana przez Jana Szczeknę. Jan Szczekna był cystersem, spowiednikiem świętej królowej Jadwigi, był Czechem. Zachował się tekst, który pochodzi z jego kazania na Boże Narodzenie. Natomiast melodia znajduje się w kancjonale sióstr benedyktynek w Staniątkach z XV wieku.
Kolęda stanowi fenomen w kulturze i to nie tylko naszej. Jest takim elementem uniwersalnym i łączącym. Jako ciekawostkę powiem, trwa żydowskie święto Chanuka. W 2017 roku kompozytorka pani Zuzanna Koziej skomponowała Chanukolędę. Mamy tutaj połączenie naszych polskich kolęd z pieśniami żydowskimi. Piękna kompozycja. Zachęcam do wysłuchania. Uważam, że kolęda jest uniwersalna. Kolędy śpiewają ludzie wierzący i niewierzący. Rzeczywiście jest uniwersalna - przypomina muzykolog i badaczka dawnej muzyki Dorota Susuł.
Sama tradycja kolędowania jest bardzo stara. Pierwsze wzmianki o kolędowaniu na polskiej ziemi dotyczą już XIII wieku.
