Biblia to najlepiej sprzedająca się książka na świecie. Czym jest ten tajemniczy bestseller? Roman Zając, autor popularnych artykułów, biblista, w mistrzowskim stylu wprowadza w świat zawiłych historii. Poszukuje ciekawych interpretacji i porównań do dzieł wielkich malarzy, reżyserów (jak no. Quentin Tarantino) czy popularnych pisarzy i muzyków. Autor zadaje pytanie o początek powstawania Biblii. W jakim języku po raz pierwszy przemówił Bóg? Czy Syn Boga był poliglotą? Jak długo pisano Biblię i do kogo należy copyright? Co jest w niej prawdziwe? Dlaczego wybrańcy Boga nie byli święci? I jak ma wyglądać Jego Królestwo tu na ziemi?
Co ma wspólnego Biblia z twórczością Quentina Tarantino? Czy wszystko w Biblii należy rozumieć dosłownie?
Fragment pochodzi z książki "Biblia. Początek" autorstwa Romana Zająca:
Kiedy szukamy jakiegoś filmu do obejrzenia, bywa, że sugerujemy się gatunkiem filmowym. Czego innego możemy się spodziewać po kryminale, a czego innego po westernie, dramacie psychologicznym, thrillerze, horrorze, komedii lub po filmie fantastycznonaukowym. Istnieją czarne komedie i komedie romantyczne, musicale, dramaty sądowe, filmy biograficzne, przygodowe, gangsterskie, historyczne i wiele, wiele innych. Nikt nie spodziewa się spektakularnych strzelanin w filmie familijnym ani nikt nie będzie oczekiwał erotyki w filmie dla dzieci. Czasem granice są nieco płynne, ale zasadniczo łatwo określić, do jakiej kategorii należy dany film.
Aczkolwiek są wyjątki. Quentin Tarantino tworzy filmy, które cechuje zabawa konwencjami oraz całkowite pomieszanie stylów i gatunków. Mamy tam wszystko. Do wyboru, do koloru. Wiem, że zestawianie twórczości Tarantino z Biblią może się komuś wydać obrazoburcze, ale Pismo Święte również nie jest dziełem jednolitym i zawiera w sobie wypowiedzi przynależące do wielkiego wachlarza gatunków literackich oraz stosuje najróżniejsze sposoby przemawiania.
Można powiedzieć, że Biblia jest swoistą biblioteką, w której znajdziemy książki o przeróżnej treści i przynależności gatunkowej. Ale często już w ramach poszczególnych ksiąg mamy różnorodność gatunków. Pewne fragmenty Pisma Świętego są jak film sensacyjno-przygodowy, inne przypominają historie szpiegowskie, jeszcze inne tchną poezją. Biblijny tekst, który akurat czytamy, może bowiem być na przykład kroniką historyczną, legendą etiologiczną, pamfletem, satyrą, sagą, epopeją, przepowiednią, przysłowiem ludowym, napomnieniem, wyrocznią prorocką, alegorią, błogosławieństwem, odpisem urzędowego dokumentu, biografą lub autobiografą, midraszem hagadycznym lub halachicznym, rodowodem, hymnem, nowelą przygodową, kodeksem prawa, zbiorem sentencji prawnych, traktatem filozoficznym, tekstem liturgicznym, kazaniem, listem, przypowieścią, aforyzmem, bajką, opowiadaniem mitologicznym, lamentacją, modlitwą, pieśnią lub psalmem. A dodajmy, że lista ta nie wyczerpuje wcale wszystkich sposobów przemawiania Biblii.
W Księdze Sędziów znajduje się historia o tym, jak Jotam zaczął publicznie opowiadać o wyborze władcy wśród drzew, które ostatecznie dopuściły do władzy oset (Sdz 9, 8-15). Oczywiście nikt z czytelników Biblii nie podejrzewa, że opowieść ta jest dowodem na to, iż drzewa niegdyś rzeczywiście potrafiły mówić, a nawet wybierały dla siebie władcę. Od razu czujemy, że mamy do czynienia z opowieścią metaforyczną i aluzyjną. Jest to po prostu bajka, czyli utwór o charakterze satyrycznym lub dydaktycznym, którego bohaterami są najczęściej zwierzęta bądź przedmioty. Wiemy o tym, ponieważ zetknęliśmy się wcześniej z tym gatunkiem literackim. Celem bajki Jotama było ukazanie prawdy, że szlachetny i mądry człowiek nie jest skory do obejmowania ważnych stanowisk, za to często pcha się na nie głupiec i prostak. Była to aluzja do bieżącej sytuacji politycznej. Swego czasu w Telewizji Polskiej emitowano satyryczny program pod tytułem Polskie Zoo, w którym politycy mieli postać różnych zwierząt. W przypadku bajki Jotama też wszyscy doskonale wiedzieli, kim naprawdę jest ów oset.
Jak widać, rozpoznanie gatunku literackiego może być całkiem proste, jeśli jest to znany nam gatunek. Pismo Święte powstało jednak w starożytności, dlatego pragnąc poznać występujące w nim gatunki literackie, trzeba zwrócić uwagę na te charakterystyczne dla dzieł starożytnych. W wielu wypadkach różnią się one od współczesnych form stosowanych w literaturze, człowiek starożytny bowiem przyjmował inne konwencje, w inny sposób wyrażał swe myśli. Wszystko to służy w Piśmie Świętym przekazowi prawdy zbawczej, aby ją jednak poznać i właściwie odczytać, trzeba zrozumieć środki wyrazu stosowane w czasach autora i ówczesną mentalność. Tekst biblijny zawiera rozliczne gatunki literackie, z których każdy wymaga odrębnej metody interpretacji.
Dla właściwej interpretacji Biblii bardzo ważna jest świadomość, że Księga ta zawiera zarówno kronikarskie opisy rzeczywistych wydarzeń, jak i przypowieści, które mniej troszczą się o historyczną prawdę, a bardziej o wnioski moralne i podbudowanie słuchacza. Niektóre fragmenty Pisma Świętego trzeba rozumieć przenośnie, bo tak zostały one napisane. Szczególnym gatunkiem literackim jest tak zwana historia etiologiczna, będąca próbą wyjaśnienia jakiegoś zwyczaju poprzez snucie opowieści rozgrywającej się w przeszłości. Możemy tu dostrzec na przykład analogię do legendarnych wyjaśnień, dlaczego orzeł jest godłem Polski. Ludzie pytali: "A dlaczego właściwie orzeł?". I w odpowiedzi powstała historia o Lechu, który założył siedzibę w pobliżu orlego gniazda.
(...)
Ernest Hemingway jako jedną jedyną książkę na bezludną wyspę zabrałby ze sobą Biblię. Marek Kamiński zrobił to wyruszając na samotną wyprawę. Dominika Figurska fascynuje się historiami "nieświętych wybrańców Boga", które opisuje Pismo Święte. W tej książce każdy znajdzie coś dla siebie!
