Dziś w Kościele katolickim rozpoczyna się trwający 40 dni okres Wielkiego Postu, nawiązujący do czterdziestodniowego pobytu Chrystusa na pustyni, podczas którego Jezus pościł i był kuszony przez szatana. Dla wiernych jest on wezwaniem do pokuty, nawrócenia i przemiany życia oraz okresem przygotowania do największej chrześcijańskiej uroczystości – świąt Wielkiej Nocy.
Wielki Post rozpoczyna Środa Popielcowa. Tego dnia podczas mszy św. sprawowanych we wszystkich kościołach odbywa się obrzęd posypywania głów popiołem na znak żałoby i pokuty. Popiół jest symbolem umartwienia i nawrócenia. Podobnie jak ogień, symbolizuje on moc oczyszczającą.
W Środę Popielcową - zgodnie z kanonami kodeksu prawa kanonicznego - obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post ścisły.
Środa Popielcowa jest jednocześnie w całym Kościele dniem pokuty, w którym obowiązuje zachowanie wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych i postu ilościowego - mówi wykładowca liturgiki w Wyższym Seminarium Duchownym w Warszawie-Tarchominie ks. dr Paweł Cieślik.
Nawiązując do obrzędu posypania głów popiołem, ks. Cieślik powiedział, że "popiół już w okresie przedchrześcijańskim traktowany był jako znak żałoby". Postrzegano go jako wyraz uniżenia się człowieka, symbol jego przemijalności oraz ryt oczyszczenia. Pod koniec VI wieku Środa Popielcowa stała się pierwszym dniem Wielkiego Postu, aby zachować w liturgii biblijną symbolikę 40 dni - podkreślił liturgista.
Dodał, że w tym dniu pokutujący publicznie grzesznicy rozpoczynali swoje praktyki pokutne. Gdy instytucja pokuty publicznej straciła na znaczeniu (co ostatecznie dokonało się X wieku) z powodu nowej formy sakramentu pokuty (przyjęto dyskretną i indywidualną spowiedź) zmieniła się także praktyka posypywania popiołem. Synod w Benewencie w 1091 r. zalecał, aby wszyscy duchowni i świeccy, tak mężczyźni, jak i kobiety, przyjmowali w tym dniu popiół na głowy - wyjaśnił ks. Cieślik.
Przypomniał jednocześnie, że średniowieczne księgi liturgiczne opisują tzw. liturgię stacyjną w Środę Popielcową. W kościele św. Anastazji gromadzili się: papież, pracownicy kurii papieskiej i duchowieństwo Rzymu, "papież nakładał popiół, po czym zdejmował obuwie i udawał się w procesji do kościoła stacyjnego św. Sabiny, gdzie sprawowano Eucharystię".
Współcześnie - jak zaznaczył ks. Cieślik - "papież wraz z licznie zgromadzonym duchowieństwem i wiernymi rozpoczyna liturgię w bazylice św. Anzelma, skąd wyrusza procesja do bazyliki św. Sabiny". W jej czasie śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych. Po dojściu do wyznaczonego kościoła papież celebruje mszę świętą, podczas której błogosławi się popiół i nakłada na głowy wszystkich zgromadzonych - mówi ks. Cieślik.
Dodał, że błogosławieństwo i posypanie popiołu odbywa się w czasie mszy świętej: bezpośrednio po homilii. Towarzyszy temu modlitwa: "Panie Boże, Ty przebaczasz ludziom, którzy się upokarzają i starają się zadośćuczynić za grzechy, wysłuchaj łaskawie nasze prośby i udziel hojnie błogosławieństwa swoim sługom i służebnicom, którzy będą posypani tym popiołem. Niech wytrwają w czterdziestodniowej pokucie, aby mogli z oczyszczonymi duszami uczestniczyć w paschalnym misterium Twojego Syna". W czasie posypywania głów popiołem kapłan wypowiada jedną z biblijnych sentencji: "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię" lub "Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz".
W tym dniu - jak podkreślił ks. Cieślik - wierni, przyjmując popiół, "wkraczają w czas ustanowiony dla wewnętrznego oczyszczenia".
Tym sugestywnym znakiem rozpoczynają czterdziestodniową drogę nawrócenia, która obejmuje gotowość do przemiany serca, ofiarne praktykowanie modlitwy, postu i jałmużny oraz przystąpienie do sakramentu pokuty. Ta duchowa wędrówka Kościoła ukierunkowana jest na świadome i głębokie przeżycie triduum paschalnego, w którego czasie celebruje się najważniejsze wydarzenia z życia Jezusa Chrystusa, to znaczy Jego mękę, śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie - wyjaśnił ks. Cieślik.
Od Środy Popielcowej obowiązuje w liturgii kolor fioletowy, w kościołach rzadziej odzywają się dzwony i organy. Ponadto Kościół zakazuje w tym czasie hucznych zabaw. W tym czasie, w każdy piątek, w kościołach odprawia się nabożeństwo Drogi Krzyżowej, w niedzielę - nabożeństwo Gorzkich Żali.
