75 lat od Krwawej Niedzieli. Polacy ginęli od kul, siekier, wideł, nierzadko w kościołach

W ocenie badaczy, tylko w Krwawą Niedzielę 11 lipca 1943 roku mogło zginąć ok. 8 tysięcy Polaków - głównie kobiet, dzieci i starców. Ludność polska ginęła od kul, siekier, wideł, noży i innych narzędzi, nierzadko w kościołach podczas mszy św. i nabożeństw.

>>> Krzesimir Dębski o Wołyniu: Ukraińcy żyją w rozkroku, wypierają się, a to trzeba przetrawić

Dziś, w 75. rocznicę tych wydarzeń, odwiedzamy Ostrówki, Poryck, Kisielin, Janową Dolinę. Pokażemy, co w tych miejscach działo się 75 lat temu i jakie są problemy z upamiętnieniem tych wydarzeń dzisiaj. To nie jest łatwy temat - zwłaszcza dla Ukraińców, bo organizatorzy tych wydarzeń są dziś symbolami oporu wobec Rosjan, którzy od kilku lat okupują ukraiński Krym i Donieck.

Kościół karmelicki w Kisielinie to budynek bardzo stary, powstały już w 1722 roku. Dzisiaj jest to jednak często historia brutalnego ataku z 11 lipca 1943 roku. Ataku, o którym nie wspomina tablica stojąca przy budynku.

Była to niedziela. Ludzie - Polacy - szli wówczas do kościoła. Wiedzieli co się dzieje w innych miejscowościach. Widzieli dozbrajających się członków Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i banderowców. Mimo tego przyszli.

>>> Motyka: Rzezi Wołyńskiej dokonały oddziały UPA. Chodziło tylko o wrażenie, że to chłopski zryw

Kiedy msza się skończyła, wyszli na zewnątrz. Zobaczyli kordon - banderowcy otoczyli kościół. Ukraińcy próbowali zaatakować ludzi zgromadzonych w kościele. Co robili Polacy? Niektórzy próbowali się ukryć pod dachem świątyni - rzucali kamieniami, by odeprzeć atak. Inni uciekli na plebanię, gdzie doszło do brutalnych walk, siekiera na siekierę.

Podczas walk z obrońców zginęły cztery osoby, kilka było rannych, w tym proboszcz parafii ks. Witold Kowalski. Tych, którzy się wcześniej poddali - a było to ok. 80 osób - rozstrzelano i dobito bagnetami.

Dzisiaj kościół wciąż stoi, jest często odwiedzany przez polskich polityków, przez prezydentów, którzy składają kwiaty. To miejsce nie zostało jednak w jakiś szczególny sposób zadbane, odrestaurowane. Obok kościoła leży mogiła, którą zajmują się lekarze polskiego pochodzenia na Wołyniu.

Poryck (dziś Pawliwka) to miejscowość, w której mieszkało wielu Polaków. Z tego powodu stała się ona celem zbrodniarzy z OUN i UPA. W lipcu 1943 roku dokonano tu brutalnego mordu - bandy wdarły się do kościoła i zaatakowały zgromadzonych. Po wszystkim świątynia została splądrowana i zniszczona. Sami ukraiński nacjonaliści w swoich raportach twierdzą, że zabili 300 osób, a rzeź trwała 30 minut. Historycy z kolei twierdzą, że liczba zamordowanych jest nie mniejsza niż 222 osoby.

Obecnie w Porycku stoi pomnik upamiętniający tę zbrodnię. Jest to jeden z nielicznych monumentów na Ukrainie, przypominający o rzezi wołyńskiej. Wcześniej stał tam inny pomnik, postawiony przez władze radzieckie. Napis, który tam wówczas umieszczono był kontrowersyjny, zwłaszcza dla Polaków. Brzmiał: "Radzieckim obywatelom narodowości polskiej zabitych przez ukraińskich burżuazyjnych nacjonalistów". Pomnik zmieniono 15 lat temu, a nowy monument odsłonili prezydenci Polski i Ukrainy. Teraz napis głosi: "Zabitym Polakom i Ukraińcom. Pomnik odsłonili prezydenci Polski i Ukrainy".

Ofiar było pół tysiąca, a średnia wieku bestialsko zamordowanych Polaków wynosiła raptem 7 lat - tak historycy opisują zbrodnię w Ostrówkach na terenie dzisiejszej Ukrainy.

75 lat temu Ostrówki to była duża polska miejscowość. Jak wszędzie, mieszkańcy słyszeli, że Ukraińcy się zbroją, dochodziły plotki, że święcą broń i narzędzia. Myśleli jednak, że chodzi o walkę z Niemcami, którzy stacjonowali w okolicy. 

Polacy wystawili na noc wartowników uzbrojonych w kosy i widły. Kobiety oraz dzieci odesłano na pobliską stację kolejową. Wówczas nic się nie stało i wszyscy się uspokoili. Oddziały UPA przyszły jednak w dzień.

Polaków zaprowadzono na plac centralny Ostrówek. Podano informację, że coś ważnego usłyszą. Kto tam nie chciał pójść, został siłą zaciągany. Ukraińcy byli przyjaźni. Opatrywano rannych, dzieciom dawano cukierki. Ludność podzielono na kilka grup - mężczyźni osobno, kobiety i dzieci osobno. Po kolei wszyscy byli mordowani.

Dziś po dużej miejscowości nie ma prawie śladów. Jest tylko pole rzepaku i drewniany, bezimienny krzyż, kapliczka i figura Matki Boskiej z odkruszoną głową. Jest tam też mała biało-czerwona wstążeczka i kilka wypalonych zniczy.

By dojść do tego miejsca trzeba przedzierać się przez ogromne pole złocistego rzepaku. Żadna droga do niego nie prowadzi. 

16 lipca 1943 roku oddziały UPA we wsi i w majątku Pułhany (pow. Horochów) zamordowały około 120 Polaków, a w Kupowalcach (pow. Horochów) około 150.

Zbrodnie na Polakach dokonywane były niejednokrotnie z niebywałym okrucieństwem, palono żywcem, wrzucano do studni, używano siekier i wideł, wymyślnie torturowano ofiary przed śmiercią a także gwałcono kobiety.

Ogółem zbrodni na Polakach dokonano w 1865 miejscach na Wołyniu. Największych masakr dokonano w Woli Ostrowieckiej, gdzie zamordowanych zostało 628 Polaków, w kolonii Gaj - 600, w Ostrówkach - 521, Kołodnie - 516.

Dla ratowania życia czasem trzeba prosić o pomoc największego wroga. Tak w 1943 roku stało się w Ołyce na Wołyniu. Mieszkający tam Polacy uciekli przed karabinami banderowców do kompanii hitlerowców.

Latem 1943 roku Polacy wiedzieli już, że w okolicznych wsiach banderowcy bestialsko mordowali Polaków. Grupa uchodźców poszła więc na znajdujący się tam Zamek Radziwiłłów. Na zamku stacjonowała kompania niemiecka. I razem Polacy z hitlerowcami bronili się przed atakiem UPA. Nam dziś żyjącym może to być ciężko zrozumieć, ale wtedy sytuacja była jasna. Przed pewną śmiercią ludzie uciekali do innych morderców.

Mimo to banderowcy zabili ponad 90 osób. Dziś to miejsce jest absolutną ruiną. Dzisiaj mieści się tam szpital psychiatryczny. Wciąż działający, choć w fatalnym stanie.

Tutejsze tablice informacyjne nie wspominają o mordowaniu Polaków. 

Miejscowość Bazaltowe, kiedyś Janowa Dolina.

Tu był kopalnia bazaltu, przy której mieszkało ponad 2,5 tysiąca ludzi. Był tu niemiecki garnizon. Hitlerowcy nie pozwolili Polakom organizować sił samoobrony ani własnej policji. Byliśmy więc bezbronni.

Ukraińskie oddziały UPA zaatakowały w nocy. Bezprawnie oskarżały Polaków o kolaborację z Niemcami - tak też opisują to w niektórych książkach. To miała być bitwa wyzwoleńcza. Ukraińcy tak to widzą do dziś.

W centrum wsi Bazaltowe stoi pomnik i tablica upamiętniająca bohaterską akcję bojową z tych dni.

O ofiarach nie ma tu ani słowa. Sprawcy rzezi mają natomiast zadbany pomnik.

Polacy i Ukraińcy nie zakończyli jeszcze swojej misji wołyńskiej. Przed nami wciąż dużo pracy, żeby zamknąć sprawę rzezi - tak w rozmowie z RMF FM mówi ksiądz biskup Witalij Skomarowski, ordynariusz diecezji w Łucku, stolicy Wołynia.

To że mieliśmy taką tragedią, takie zło, to stwarza nam wielką szansę na jeszcze mocniejsze pojednanie między narodami. Mamy taką trudną historię i dlatego jako chrześcijanie, bo przecież jesteśmy narodami chrześcijańskimi, możemy pokazać całemu światu, jak chrześcijanie mają przebaczać i prosić o przebaczenie - mówił.

Skomarowski stwierdził także, że przede wszystkim musimy dokończyć misję poszukiwania wszystkich ofiar, bo wciąż niektóre na nas czekają.

Jeżeli popatrzyć na to, ile tych upamiętnień jest na wojnie, to ich jest dużo, ale jeszcze zostały miejsca, które na pewno trzeba odszukać i postawić jakiś znak, znaleźć ludzi pochowanych i pogrzebać po chrześcijańsku już - stwierdza biskup.

Kolejna kwestia to pojednanie. Także to polityczne. Jeżeli my będziemy mieć wolę pojednania, to politycy, zwłaszcza przed wyborami, będą skłonni do tego pojednania - zaznaczył biskup Skomarowski. 

_{(j., az, ł)}