Zabytki, park, organy. Byliśmy w Pasłęku!

W cyklu Twoje Miasto w sobotę byliśmy w warmińsko-mazurskim Pasłęku. Mimo niewielkich rozmiarów miasto może pochwalić się wieloma zabytkami i malowniczym położeniem.

Pasłęk to miasto nad rzeką Wąską, położone na styku Pojezierza Iławskiego, Żuław Wiślanych i Niziny Warmińskiej. To jedno z najstarszych miast województwa warmińsko-mazurskiego, którego historia sięga XIII wieku, a konkretnie 1297 roku, kiedy przyznano prawa miejskie. Pasłęk został założony przez Krzyżaków, którzy sprowadzili do niego Holendrów - stąd początkowa nazwa Holland.

Pasłęk ma wszystkie walory małego miasteczka, jest tutaj cisza, spokój - usłyszał od mieszkańców nasz reporter Piotr Bułakowski. Mimo, że nie jest to metropolia mamy sporo zabytków, a przede wszystkim piękny, miejscami górzysty teren. Jest woda, są lasy, czego chcieć więcej? - dodają napotkani przez reportera RMF FM przechodnie.

W czasie swojej długiej historii Pasłęk przechodził różne koleje losu. Po bitwie pod Grunwaldem na kilka miesięcy miasto zajęły wojska polskie, a Jagiełło podarował je swojemu bratu księciu Witoldowi. Podczas wojny trzynastoletniej (1454-1466) Pasłęk opowiedział się po stronie polskiej, jednak na mocy pokoju toruńskiego (1466) wymieniono go za Sztum i pozostał pod władaniem krzyżackim. W roku 1521 wojska polskie w czasie oblężenia Pasłęka podczas wojny polsko-krzyżackiej zburzyły pasłęcki zamek, a po zajęciu miasta pozostawały w nim do 1525 r.

W 1627 Pasłęk okupowały wojska szwedzkie Gustawa Adolfa. W czasie potopu szwedzkiego w 1656 r. na zamku spotkali się król szwedzki Karol Gustaw i elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm zawierając układ przeciw Polsce. Podczas wojny siedmioletniej od 1758 do 1762 miasto okupowali Rosjanie. W latach 1807 i 1812 przez miasto przemaszerowały wojska napoleońskie powodując znaczne zniszczenia. W 1818 Pasłęk został siedzibą powiatu. W wieku XIX nastąpił intensywny rozwój miasta, powstały niewielkie zakłady przemysłowe, a w 1882 roku uruchomiono linię kolejową - początkowo do Morąga, później do Olsztyna i Elbląga.

Po II wojnie światowej Pasłęk znalazł się w granicach Polski - zniszczony w 80 procentach przez działania wojenne oraz podpalenia dokonane przez żołnierzy radzieckich. Długą i bogatą w wydarzenia historię miasta obrazują jego liczne i dobrze utrzymane zabytki. Pasłęk do dzisiaj zachował regularny układ gotycki i znaczne fragmenty murów obronnych z dwiema bramami z XIV w. W najlepszym stanie jest Brama Kamienna z 1330 roku, przez którą prowadził główny wjazd do miasta.

Zabytkiem, który w Pasłęku warto zwiedzić jest zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku przez Krzyżaków zamek. Jednak wstęp do niego jest bardzo ograniczony ponieważ mieści się tu Urząd Miasta i Gminy, Pasłęcki Ośrodek Kultury, biblioteka, ale jest także Izba Historyczna. Cennym zabytkiem sakralnym Pasłęka jest kościół pod wezwaniem Św. Bartłomieja, zbudowany w stylu gotyckim około 1350 roku. Ołtarz główny świątyni pochodzi z 1687 roku i jest dziełem mistrza Riga z Królewca. Ciekawym elementem barokowego wystroju wnętrza kościoła jest unikatowa ambona z 1690r. Znajdują się tu także zabytkowe organy z XVIII w. wykonane przez organomistrza gdańskiego Hildebrandta. Należą do tej samej serii organów, które znajdują się w Oliwie, Fromborku i Kamieniu Pomorskim. Innym interesującym zabytkiem jest pochodzący z XIV wieku i rozbudowany w XV ratusz - obecnie siedziba Biblioteki Pedagogicznej.

Jednak Pasłęk to nie tylko bogata w wydarzenia historia i zabytki to przede wszystkim czyste ekologicznie i ładnie położone, współczesne miasto. Mieszkańcy i turyści mogą podziwiać wspaniały teren i przyrodę w Parku Ekologicznym. Na miłośników golfa czeka pole golfowe, a spośród wielu cyklicznych imprez w Pasłęku warto wymienić odbywające się w lipcu zawody balonowe.

To malowniczo położony zakątek miasta, który już na początku ubiegłego wieku wykorzystywany był do wypoczynku i rekreacji. To połączenie działalności człowieka i natury. Znaleźć można tam m.in. sztuczne jeziorko z wyspą, które latem pełni rolę kąpieliska. A do tego rzekę Wąską z bogatą fauną i licznymi dopływami, wąwozy, lasy, kanał, drogi, ścieżki, rzadkie gatunki roślin, krzewów i drzew tworzą jakże piękny, harmonijny obraz przyrody na tym skrawku ziemi pasłęckiej. To jest świetne miejsce do uprawiania sportów, biegamy tu niemal codziennie - powiedział naszemu reporterowi młody mieszkaniec Pasłęka. Latem przychodzimy się kąpać nad jeziorko i robimy grilla - dodaje.

Park Ekologiczny leży w obszarze chronionego krajobrazu. Szczególną osobliwością malowniczego, polodowcowego terenu są rzadkie i ginące gatunki flory i fauny takie jak: ślaz zygmarek - Malva alcea, kielisznik zaroślowy - Całystegia sepium, ligustas pospolity - Ligustum vulgaris i inne. Teren wąwozów i zbiorników wodnych jest ostoją licznej fauny. Z gromady ryb szczególnie cenne są: pstrąg potokowy - Salma trutto, głowacz białopłetwy - Cottus gobio, strzebla potokowa - Phoxinus phoxinus. Ssaki reprezentują m.in.: wydra - Lutra lutra, gronostaj - Mustela erminea, jenot - Nyctereutes procyonoides. Perkoz dwuczuby - Podiceps cristatus, czapla siwa - Ardea cinerea, zimorodek - Alcedo atthis to przedstawiciele licznie występującej gromady ptaków.

Ciekawostką jest fakt, że w parku znajduje się dom zbudowany z ziemi. Inwestycja zrealizowana została przez naukowców z Politechniki Warszawskiej i ma promować architekturę ekologiczną.

Pasłęk posiada też unikalny na skalę światową instrument - organy barokowe, które znajdują się w kościele św. Bartłomieja.

Organy zostały zbudowane przez Andreasa Hildebrandta z Gdańska na przełomie lat 1717 - 1719. Był to pierwszy tak duży instrument artysty, który należał do pokolenia sławnego królewieckiego organmistrza Johanna Josua Mosengela. Instrument został ustawiony w dwóch niezależnych szafach organowych w taki sposób, iż w szafie południowej miejsce znalazł mechanizm obu sekcji manuałowych, w północnej zaś obie sekcje pedałowe. Podobne rozwiązanie Hildebrandt znał z kościoła św. Trójcy w Gdańsku, dla którego kaplicy św. Anny w 1710 r. budował nowe organy. Główne organy kościoła św. Trójcy, których trzon pochodził jeszcze z XVII w., posiadały dwie ustawione obok siebie szafy organowe, z których jedna - dodana w 1703 r. - zawierała wyłącznie rejestry pedałowe. Przez wieki organy były naprawiane i rozbudowywane.

W ostatnich dniach II wojny światowej zostały częściowo rozszabrowane, następnie między 1950 i 1975 r. uzupełnione piszczałkami cynkowymi wykonanymi przez polskie firmy organmistrzowskie. W wyniku tych prac organy stały się sprawne, ale także rozwarstwione pod względem stylistycznym i brzmieniowym.

Silne zabrudzenie, zbutwienie części skórzanych, brak regularnej opieki nad instrumentem oraz nieprofesjonalne próby naprawy sprawiły, iż organy stały się praktycznie nieme. Konieczność przeprowadzenia remontu wynikała z bezpośredniego zagrożenie statyki organów, całkowitej niesprawności mechanizmu, materiałowej i brzmieniowej niejednolitości głosów oraz zaatakowania przez korniki.

W roku 2009 opracowano ekspertyzę konserwatorską, powołano komisję organową i zaangażowano konsultantów z Polski i z Niemiec (ekspertów działających w stowarzyszeniu Baltisches Orgel Centrum e.V. w Stralsundzie oraz w Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi). Przeprowadzono wstępne badania porównawczne na innych zachowanych jeszcze częściowo XVIII-wiecznych organach Andreasa Hildebrandta i jego uczniów. W latach 2010 - 2013 przeprowadzono gruntowną renowację instrumentu.