Wpisałem do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego nastawnię wzniesioną w 1965 roku przy ul. Tunelowej 8 w Warszawie, w rejonie stacji kolejowej Warszawa Zachodnia - poinformował mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków prof. Jakub Lewicki.
Nastawnia Warszawa Zachodnia Dalekobieżna (WZD) znajduje się na terenie stacji Warszawa Zachodnia. Przeznaczona jest do kierowania i nadzoru ruchu pociągów. Popularnie przez warszawiaków i pasjonatów kolejnictwa zwana jest grzybkiem.
Jej budowa wiąże się z planowaną w latach 60. XX w. modernizacją dworca Warszawa Zachodnia. Od momentu oddania w 1936 roku dworzec miał charakter tymczasowy. Na potrzeby inwestycji władze kolei ogłosiły konkurs architektoniczny w 1965 r, do budowy dworca jednak nie przystąpiono. Zrealizowano natomiast nową nastawnię kolejową. Jej koncepcja została opracowana w Biurze Projektów Kolejowych i zastąpiła historyczny budynek nastawni z lat 30. XX w. Został on przeznaczony na funkcje gospodarcze (wpisany do rejestru zabytków decyzją 25 września 2018 r.)
Nastawnię usytuowano pomiędzy peronami 8 i 9, co dawało możliwość bezkolizyjnej rozbudowy dworca w przyszłości. W pierwszym dziesięcioleciu XX w. przystąpiono do generalnej modernizacji stacji kolejowej. Zgodnie z projektem przy ul. Tunelowej wzniesiono nowy budynek techniczny, do którego przeniesiona zostanie nastawnia, po oddaniu go do użytku.
Wpisany do rejestru budynek nastawni składa się z głównego pomieszczenia w kształcie spłaszczonego cylindra o średnicy ok. 12 metrów osadzonego na wsporniku o wysokości ok. 10 m, z przylegającą do niego klatką schodową. Pomieszczenie nastawni niemal na całej szerokości doświetlono rzędem okien z PCW. Pierwotnie nastawnia pomalowana były na jasny kolor, słupy miały kolor ciemniejszy.
Stan zachowania budynku jest dobry. Modernistyczny budynek został wybudowany w stylistyce charakterystycznej dla projektów realizowanych w tym czasie przez polskie koleje. To obecnie jedyna pozostałość niezrealizowanej koncepcji urbanistycznej dworca kolejowego z lat 60. i 70. XX wieku - wyjaśnił konserwator.
Zaznaczył, że nastawnia ilustruje ważny etap prac koncepcyjnych związanych z rozwojem zachodniego węzła komunikacyjnego, czego dowodem jest wybór lokalizacji (umożliwiający rozbudowę dworca) oraz nowoczesna stylistyka, która wyróżnia się spośród tego rodzaju budowli na terenie całego kraju wysokimi wartościami artystycznymi. Projekt budynku podporządkowany został jego przeznaczeniu, tj. zapewnieniu optymalnych warunków obserwacji ruchu pociągów - dodał.
Budynek na stałe wpisał się w krajobraz architektoniczny rejonu stacji kolejowej Warszawa Zachodnia. To świadectwo świadomości projektantów, którzy uwzględniając planowaną rozbudowę dworca zaprojektowali budynek, zachowujący utylitarne wartości. Stanowi przykład ikonicznej architektury - wyjaśnił konserwator. Jest przykładem godnej do naśladowania umiejętności połączenia aspektów użytkowych z estetycznymi - dodał.