Strażnicy pełniący wartę przy Grobem Pańskim podczas Wielkanocy - Turki Grodziskie - to niezwykła, regionalna tradycja z Podkarpacia. Została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Strażnikami grobu mogą zostać tylko kawalerowie. Jedynie funkcję dowódcy grupy zwanego "starszym", pełnić może żonaty mężczyzna. Na czas pełnienia straży - od Wielkiego Piątku do rezurekcji - zakładają mundury.
Zdania badaczy i historyków są podzielone, a źródła archiwalne niekompletne. Zapisy w księgach parafialnych okolicznych miejscowości wskazują, że pojawienie się Turków, należy łączyć z zakonem Bożogrobców, którzy stworzyli i upowszechnili w Polsce specjalną liturgię Świętego Grobu, tzw. Wielkotygodniowe Misteria Męki Pańskiej.
Tradycja ustna łączy Turków z polskimi wojskami, wracającymi po odsieczy wiedeńskiej. Wracający po rozgromieniu Turków byli ubrani w zdobyczne, kolorowe orientalne stroje i prosto z drogi przyszli do kościoła, by zaciągnąć wartę, a ludzie na ich widok zakrzyknęli: "Turki idą!"
I stąd nazwa - mówi dyrektor ośrodka kultury w Grodzisku Dolnym Katarzyna Mach-Wawrzaszek. To ważna, lokalna tradycja. Nikt z grodziszczan nie wyobraża sobie świąt bez Turków - dodaje.
Turki zaczynają swoją służbę w Wielki Piątek i uczestniczą w obrzędach świątecznych aż do poniedziałku. Poza obowiązkiem pilnowania grobu Chrystusa w kościele, mężczyźni chodzą też po wsi, odwiedzając domy i składając świąteczne życzenia. Od dziecka za Turkami wychodziło się po sumie z kościoła i szło się z nimi przez wieś aż dochodziło się do domu - opowiada Katarzyna Mach-Wawrzaszek.
Przed Domem Kultury postawiono nawet pomnik przedstawiający grodziskiego Turka z wygrawerowaną dedykacją "W hołdzie tym, którzy byli i pozostaną wierni tradycji".
To zaszczyt zostać Turkiem i pełnić wartę podczas świąt. Kto ma karabin prezentuje go "na ramię", kto ma szable "w dłoń i w skroń". Co 15 minut jest zmiana - mówi Stanisław Czerwonka, prezes Stowarzyszenia "Turki Grodziskie", w którym od 2007 roku działa 6 oddziałów straży grobowej.
Bycie Turkiem wymaga opanowania elementów musztry. Częściami stroju w Wielki Piątek i Wielką Sobotę są: gładka marynarka, czarne spodnie, koszula i krawat oraz skórzany pas i czarna szarfa. W dniu Zmartwychwstania Pańskiego mężczyźni zakładają spodnie z lampasami, mundury obszyte sznurami i pomponami jasne koszule, białe rękawice, a ubiór jest ozdobiony bibułowymi kwiatami. Po rezurekcji Turki organizują parady z pokazami musztry, niekiedy przy akompaniamencie orkiestr dętych. Niektóre z oddziałów mają bardzo bogate układy choreograficzne.
Dwa tygodnie po świętach wielkanocnych odbywają się doroczne ogólnopolskie zjazdy i parady straży grobowych. Parady te przyciągają rzesze turystów.
Od 2017 roku tradycja pełnienia wartę przy symbolicznych grobach Chrystusa w parafialnych kościołach jest wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
