W pierwszym dniu wiosny warto przypomnieć, że w tym roku obchodzimy rok Mikołaja Kopernika, który jest związany z 550. urodzinami wielkiego astronoma. Mikołaj Kopernik, urzędując na olsztyńskim zamku, wyznaczał m.in. pierwszy dzień astronomicznej wiosny. Używał do tego stworzonej przez siebie specjalnej tablicy, która zachowała się do dzisiaj.
Mikołaj Kopernik był niewątpliwie najsłynniejszym mieszkańcem zamku w Olsztynie (w latach 1516-19 i 1520-21). Pełnił tu funkcję administratora dóbr kapituły warmińskiej.
W zamku działa Muzeum Warmii i Mazur oraz znajduje się jedyna na świecie, unikatowa pamiątka po Koperniku. To doświadczalna tablica astronomiczna wykonana na ścianie krużganku. Tablica owa pozwalała na określenie pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej, i była połączona ze swoistą formą zegara słonecznego - mówi dr Sebastian Mierzyński z Muzeum Warmii i Mazur.
Kopernik wykorzystywał tablicę, aby obliczyć moment nadejścia astronomicznej wiosny. To wiązało się z zadaniem, które otrzymał od papieża. Chodziło o precyzyjne wyznaczanie daty Wielkiej Nocy, które to święto jest uzależnione od początku astronomicznej wiosny i od faz księżyca - mówi astronom dr Leszek Błaszkiewicz.
Mikołaj Kopernik wykonał tablicę podczas swojego pobytu na zamku, kiedy sprawował urząd administratora dóbr kapitulnych (1516-1521). Tablica ma wymiary 705 x 140 cm i została wykreślona na pokrytej tynkiem ścianie krużganka skrzydła północnego, tuż nad wejściem do komnaty, w której mieszkał administrator. Do dziś zachowały się duże fragmenty tego wyjątkowego zabytku.
Narzędzie to jest wynikiem obliczeń i analizy przestrzeni olsztyńskiego zamku. Jego dolną granicę wyznacza cień kalenicy skrzydła południowego zamku, górną sufit (choć można snuć domysły, że linie były kreślone także tam). Krańce tablicy wyznaczone są przez możliwości operowania Słońca i wysokości murów kurtynowych zamku. Ostatnie badania pozwalają sądzić, że także linie zostały wyliczone i naniesione na tynk przed rozpoczęciem pomiarów.
Działanie tablicy polega na tym, że 15 linii oddaje obraz refleksji pozornego ruchu Słońca - w pięciodniowych odstępach - w okresach bezpośredniej bliskości równonocy. 14 linii - 9 przed i 5 po równonocy - oznaczonych kolorem czerwonym ma postać hiperboli. Linia 10 zaznaczona kolorem niebieskim oznacza równonoc i jest prostą. Przyjmuje się, że zachowane na tej linii litery układały się w kapitalikowy napis "EAQUINOCTIUM".
Znajdujące się na tablicy linie czarne są pozostałością dziennego zegara słonecznego.