Ok. 650 tys. mieszkańców Warszawy wypędzono z miasta w czasie i po kapitulacji powstania. Większość trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd po segregacji wywieziono ich na roboty do Niemiec, do Generalnego Gubernatorstwa i obozów koncentracyjnych.

REKLAMA

Ludność Warszawy była wysiedlana z miasta już podczas powstania. "Kiedy Niemcy zajmowali kolejne dzielnice, wypędzali ich mieszkańców. Obóz zaczął działać już 6 sierpnia 1944 r., jeszcze w trakcie trwania rzezi Woli. I od tego momentu mieszkańców Warszawy zaczęto wysiedlać do Pruszkowa. Najpierw do obozu trafili mieszkańcy Woli, później Ochoty, Powiśla, Starego Miasta, na koniec Mokotowa i Żoliborza, a po upadku powstania - ludność ze Śródmieścia" - opowiadała dyrektor Muzeum Dulag121 Małgorzata Bojanowska.

Obóz został zorganizowany na terenie warsztatów kolejowych, w pustych halach, z których już wcześniej wywieziono maszyny. Hal było kilka. Zbiorczą, do której trafiali wszyscy po przybyciu do obozu była największa hala nr 5. Po kilku dniach rozpoczynała się segregacja, podczas której rozdzielano całe rodziny. Osoby uznane za zdolne do pracy wywożono na roboty przymusowe do Niemiec. Ocenia się, że było to ok. 150 tys. osób, teoretycznie od 14 do 60 lat, jednak wiek oceniano jedynie na podstawie wyglądu, więc zdarzało się, że jechały osoby i młodsze i starsze. Drugą grupą były osoby uznane za niezdolne do pracy, czyli głównie kobiety z małymi dziećmi, osoby starsze, chore lub ranne. Kierowano ich na teren Generalnego Gubernatorstwa. Było to ok. 350 tys. osób. Kolejna grupa 60 tys. osób została wywieziona do obozów koncentracyjnych m.in. do Auschwitz, Buchenwaldu, Dachau i Sachsenhausen. Ostatnia grupa wysiedlonych, licząca ok. 100 tys., to osoby, które udało się z obozu zwolnić w sposób legalny lub nie. Zwolnienia załatwiano ze względu na choroby, przede wszystkim zakaźne.

Pogrzeb powstańca / PAP/PAI / PAP
Mały powstaniec rozlepiający plakaty na ulicach / Reprodukcja Jakub Grelowski (PAP) / PAP
Po zakończeniu walk powstańczych Niemcy wypędzili ze stolicy wszystkich mieszkańców. Większość trafiła do obozu w Pruszkowie, stąd część wywieziono do Oświęcimia, do Niemiec, niektórych puszczono wolno / PAP/CAF / PAP
Pierwszy dzień Powstania Warszawskiego. Nz. patrol porucznika Stanisława Jankowskiego ps. Agaton (idzie pierwszy) z batalionu Pięść na pl. Kazimierza Wielkiego w drodze do Śródmieścia. / PAP/PAI / PAP
/ PAP/CTK / PAP
Oddziały powstańców w drodze na pozycje / PAP/CAF / PAP
Jedna z setek powstańczych barykad jakie wznieśli mieszkańcy podczas powstania / PAP/CAF / PAP
Opustoszały Plac Zamkowy przy rogu Krakowskiego Przedmieścia / PAP/ CAF / PAP
/ PAP/CTK / PAP
Kobiety Powstania Warszawskiego / PAP/Photoshot / PAP

Ludność była transportowana do obozu na trzy sposoby - pociągiem z Dworca Zachodniego, piechotą z Warszawy lub kolejką EKD (Elektryczna Kolej Dojazdowa). Odpowiedzialność za żywność, opiekę sanitarną i medyczną ponosiła delegatura Rady Głównej Opiekuńczej w Pruszkowie. Dzięki temu na teren obozu mogli wchodzić Polacy pracujący w tzw. służbach pomocniczych. Lekarze i pielęgniarki, VI Rejon Armii Krajowej +Helenów+, który przekazał posiadany zapas medykamentów i żywności, a także księża i okoliczni mieszkańcy, którzy przynosili i przywozili żywność, czasem przerzucając ją przez ogrodzenie - to oni mieli wpływ na warunki życia w obozie.

Obóz funkcjonował do 16 stycznia 1945 r. Wtedy strzegący go Niemcy uciekli, a na miejscu pozostała jedynie część polskiego personelu i grupa jeńców sowieckich, dzień wcześniej wywiezionych. Po wojnie teren wrócił do swojej poprzedniej funkcji tzn. uruchomiono ponownie warsztaty kolejowe, które działały tam do końca lat 90.

"Przez lata o tym miejscu i jego historii pamiętali głównie kolejarze tu pracujący i okoliczna ludność. W latach 40. powstał tu pierwszy pomnik upamiętniający historię obozu, a w 1990 r. - drugi pn. +Tędy przeszła Warszawa+. Co roku odbywają się tu też uroczystości rocznicowe na przełomie września i października" - podsumowała dyrektor Muzeum Dulag121, które od 2010 r. działa na miejscu sąsiadującym z dawnym terenem obozu. Placówka dokumentuje historię ludności wypędzonej z Warszawy po powstaniu i osób jej pomagających.