1 sierpnia 1944 roku na rozkaz Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza Komorowskiego "Bora" w Warszawie wybuchło powstanie. Przez 63 dni powstańcy prowadzili z wojskami niemieckimi heroiczną i osamotnioną walkę, której celem była niepodległa Polska, wolna od niemieckiej okupacji i dominacji sowieckiej. Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną podziemia w okupowanej przez Niemców Europie. Planowane na kilka dni, trwało ponad dwa miesiące. Przedstawiamy kalendarium najważniejszych wydarzeń tej bohaterskiej walki...
31 lipca
- Komendant Główny Armii Krajowej generał Tadeusz "Bór" Komorowski wydał dowódcy Okręgu Armii Krajowej - Warszawa płk. Antoniemu Chruścielowi "Monterowi" rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 r. o godzinie 17 zbrojnej walki z Niemcami w Warszawie.
1 sierpnia
- O godzinie 17 (godzina "W") wybuchło Powstanie Warszawskie. Do pierwszych walk z Niemcami doszło na Żoliborzu już ok. godziny 14, a na Woli i w Śródmieściu Północ - ok. 16.
- "Polacy! Od dawna oczekiwana godzina wybiła. Oddziały Armii Krajowej walczą z najeźdźcą niemieckim we wszystkich punktach Okręgu Stołecznego" - napisano w pierwszej powstańczej odezwie, rozklejonej na ulicach stolicy.
- Siły Armii Krajowej liczyły od 40 do 45 tysięcy żołnierzy, zorganizowanych w ośmiu obwodach podległych Komendzie Okręgu Warszawskiego AK (Śródmieście, Żoliborz, Wola, Ochota, Mokotów, Praga, Powiat i Okęcie) oraz w oddziałach wydzielonych. Powstańcy dysponowali ok. 2,5 tys. pistoletów, 1475 karabinami, 420 pistoletami maszynowymi, 94 ręcznymi karabinami maszynowymi, 20 ciężkich karabinami maszynowymi.
- Powstańcy zdobyli hotel "Victoria" przy ul. Jasnej - miejsce to wybrano następnie na kwaterę płk. Chruściela "Montera".
- Żołnierze AK opanowali gmach Towarzystwa Ubezpieczeń "Prudential" (najwyższy wówczas budynek w Warszawie o wysokości 68 metrów) przy Placu Napoleona (obecnie Plac Powstańców Warszawy); na jego dachu zawieszono polską flagę.
- Do polskiej niewoli trafił mjr Max Driske, najwyższy stopniem niemiecki oficer przetrzymywany przez powstańców.
- W reakcji na wybuch powstania w Warszawie Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler powiedział: "Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy".
2 sierpnia
- Powstańcy zdobyli Pocztę Główną, Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych, Pałac Krasińskich, fabrykę Monopolu Tytoniowego oraz Elektrownię Warszawską na Powiślu.
- W wyniku ran zmarła Krystyna Krahelska "Danuta" - poetka, autorka jednej z najpopularniejszych piosenek powstańczych "Hej chłopcy, bagnet na broń!".
- Ukazał się pierwszy powstańczy numer pisma AK "Biuletyn Informacyjny".
- Niemcy dokonali egzekucji ponad 600 osób przetrzymywanych w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej.
3 sierpnia
- Niemieckie bombowce po raz pierwszy od wybuchu powstania zbombardowały Warszawę.
- Powstańcy opanowali Dworzec Pocztowy, Pałace Blanka i Mostowskich oraz Arsenał.
- Komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) Icchak Cukierman wydał odezwę do bojowników żydowskiego ruchu oporu z apelem o wstępowanie w szeregi powstańcze i walkę z Niemcami. "Od trzech dni lud Warszawy prowadzi walkę orężną z okupantem niemieckim. Bój ten jest i naszym bojem (...). Przez bój do zwycięstwa do Polski wolnej, niepodległej, silnej i sprawiedliwej" - głosiła odezwa.
4 sierpnia
- Zarządzenie Komendy Okręgu Warszawa AK wzywające mieszkańców stolicy do budowy barykad.
- Powstańczy sztab dowodzenia opuścił hotel "Victoria" i przeniósł się do budynku PKO przy ul. Jasnej.
- Niemcy zrzucili z samolotów datowane na 2 sierpnia ulotki do żołnierzy AK, wzywające do zaprzestania działań zbrojnych przeciw Niemcom, rzekomo podpisane przez gen. "Bora" Komorowskiego.
- Poległ Krzysztof Kamil Baczyński, poeta, czołowy przedstawiciel tzw. Pokolenia Kolumbów, żołnierz Batalionów AK "Zośka" i "Parasol".
- Załogi polskich i brytyjskich samolotów dokonały pierwszych zrzutów nad walczącą Warszawą.
5 sierpnia
- Powstańcy zdobyli "Gęsiówkę" - niemiecki obóz koncentracyjny (KL Warschau) przy ul. Gęsiej, uwalniając 348 Żydów.
- Brygada SS dowodzona przez SS-Oberfuehrera Oskara Dirlenwangera wymordowała na Woli około 20 tysięcy ludzi. W ciągu następnych dni liczba ofiar wzrosła do 40 tys.
- Zakończyła się niemiecko-sowiecka bitwa na przedpolach Pragi.
6 sierpnia
- Niemcy uruchomili w Pruszkowie obóz przejściowy (Dulag 121) dla ludności cywilnej Warszawy. Ogółem przeszło przez niego ok. 550 tys. mieszkańców stolicy.
- Utworzenie Wojskowej Służby Społecznej (WSS), podlegającej Biurze Informacji i Propagandy Komendy Okręgu Warszawa AK. Do zadań WSS należała pomoc powstańcom oraz cywilom.
- Rozpoczęła działalność harcerska poczta polowa.
7 sierpnia
- Walki Zgrupowania "Radosław" na cmentarzach kalwińskim i ewangelickim.
8 sierpnia
- Pierwsza audycja powstańczej radiostacji AK "Błyskawica" - nadana z gmachu PKO. "Halo, tu mówi +Błyskawica+! Stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie, na fali 32, 8 oraz 52, 1 m. Duch Warszawy jest wspaniały" - to pierwsze słowa, jakie na falach "Błyskawicy" popłynęły w eter.
- W wydawanym przez Referat Prasowy Okręgowej Delegatury Rządu RP na m.st. Warszawę "Komunikacie Informacyjnym" ukazało się obwieszczenie o powszechnym obowiązku pracy.
9 sierpnia
- W trakcie ewakuacji Niemców z Pałacu Bruehla, siedziby gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera, zginął jego zastępca - dr Herbert Hummel.
- Ukazały się pisma "Kurier Stołeczny" i "Barykady Powiśla".
11 sierpnia
- Rozkaz płk. Chruściela "Montera" regulujący zasady posługiwania się bronią oraz przepisy dotyczące wyposażenia i umundurowania.
- Wojska niemieckie opanowały Wolę i Ochotę.
- Odwrót Zgrupowania "Radosław" w kierunku Starego Miasta; z funkcji dowódcy zgrupowania ustąpił ciężko ranny ppłk Jan Mazurkiewicz "Radosław".
- Przyznano pierwsze krzyże Virtuti Militari za udział w walkach z Niemcami.
- Wojskowy Sąd Specjalny AK skazał na śmierć pierwszego żołnierza AK, oskarżonego o rabunek cywilnego mienia.
12 sierpnia
- Niemcy odbili z rąk polskich gmachy Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji, Starostwa Grodzkiego Śródmiejsko-Warszawskiego, a także Wojskowy Instytut Geograficzny, Miejski Instytut Higieny i Dom Turystyczny.
- Ukazał się pierwszy numer pisma "Barykada".
13 sierpnia
- Niemcy zajęli Stawki, co spowodowało zamknięcie pierścienia wokół Starego Miasta.
- Na ul. Kilińskiego eksplodował niemiecki czołg-pułapka, zdobyty wcześniej przez powstańców. W wyniku wybuchu zginęło ok. 300 osób, w tym ok. 160 żołnierzy.
- W kinie "Palladium" przy ul. Złotej odbył się dziennikarski pokaz kroniki filmowej "Warszawa walczy".
14 sierpnia
- Walki o Uniwersytet Warszawski: powstańcy zdobyli transporter opancer
zony z Dywizji SS "Wiking", nazywany "Jasiem" oraz "Szarym Wilkiem".
- Ewakuacja Szpitala Maltańskiego z ul. Senatorskiej na ul. Zgoda.
15 sierpnia
- Uroczystości w oddziałach powstańczych z okazji Święta Żołnierza Polskiego, obchodzonego na pamiątkę Bitwy Warszawskiej 1920 r.
16 sierpnia
- Komunikat Radia Berlin o zdławieniu polskiego powstania w Warszawie.
- W walkach na Starym Mieście polegli żołnierze AK: Tadeusz Gajcy - poeta, prozaik, krytyk literacki, redaktor konspiracyjnego pisma "Sztuka i Naród"; oraz Zdzisław Stroiński - poeta, również związany z pismem "Sztuka i Naród".
17 sierpnia
- Polskie Radio nadało pierwszą słyszalną w Londynie audycję z powstańczej Warszawy.
18 sierpnia
- Niemcy utworzyli Grupę "Dirlenwanger", ok. 6,5 tys. oddział dowodzony przez SS-Oberfuehrera Oskara Dirlenwangera, którego żołnierze zasłynęli ze szczególnego okrucieństwa wobec polskich cywilów w czasie tzw. rzezi Woli.
- Wojska niemieckie zajęły Zamek Królewski.
19 sierpnia
- Niemcy opanowali Politechnikę Warszawską.
20 sierpnia
- Po zaciętych walkach powstańcy zdobyli budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST-y) przy ul. Zielnej.
- Oddziały powstańcze wycofały się z Muranowa na Stare Miasto.
21 sierpnia
- Nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Kampinosu i Żoliborza na Stare Miasto. W ciągu dwóch dni zaciętych walk (do 22 sierpnia) straty Polaków wyniosły ok. 400 zabitych i rannych.
- Niemcy wysadzili w powietrze Pawiak oraz pobliskie więzienie dla kobiet - Serbię.
- Projekcja drugiej kroniki filmowej "Warszawa walczy" w kinie "Palladium".
22 sierpnia
- Powstańcy zdobyli gmach tzw. Małej PAST-y (podstacji telefonów) przy ul. Piusa XI (obecnie ul. Piękna).
23 sierpnia
- Powstańcy odbili z rąk niemieckich kościół św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu i pobliską Komendę Policji.
- Polskie natarcie na Uniwersytet Warszawski.
25 sierpnia
- Powstańcy opanowali "Cafe Club" przy ul. Nowy Świat.
26 sierpnia
- Sztab Komendy Głównej AK ewakuował się kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia.
27 sierpnia
- Powstańcy zostali wyparci z Katedry św. Jana przy ul. Świętojańskiej. Niemcy wkroczyli również do Szpitala św. Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej.
- Ppłk Mazurkiewicz ponownie objął dowództwo nad Zgrupowaniem AK "Radosław", zastępując ciężko rannego mjr. Wacława Janaszka "Bolka".
28 sierpnia
- Niemcy zajęli gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych.
- Niemiecki sąd skazał na śmierć dowódcę Brygady RONA SS Brigadefuehrera Bronisława Kamińskiego, oskarżanego m.in. o zbrodnie na Niemcach. Kamiński, odpowiedzialny za krwawą pacyfikację Ochoty, został rozstrzelany 4 października.
- Okręgowy Delegat Rządu na Warszawę Marceli Porowski podpisał zarządzenie o powszechnym obowiązku pracy dla mężczyzn (od 17 do 50 lat) i kobiet (od 17 do 40 lat).
29 sierpnia
- USA i Wielka Brytania ogłosiły deklaracje, na mocy których żołnierzom AK przyznano pełnię praw kombatanckich.
30 sierpnia
- Niemcy zamordowali ok. 300 pacjentów szpitala św. Jana Bożego. Podobna liczba chorych zginęła lub została ranna w wyniku bombardowania Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Chełmskiej.
31 sierpnia
- Nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Grupy "Północ" AK ze Starego Miasta do Śródmieścia; ok. 300 rannych i zabitych.
- W kościele Sakramentek na Nowym Mieście w wyniku nalotu zginęło ok. 1000 osób; 300 ofiar bombardowania Pasażu Simonsa, u zbiegu ulic Długiej i Nalewki.
- Niemcy wywieźli do KL Stutthof ponad 3100 więźniów obozu w Pruszkowie, wśród nich m.in. powstańców warszawskich.
1 września
- Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego do żołnierzy AK, zawierający ostrą krytykę postawy zachodnich aliantów wobec Powstania Warszawskiego i Polski.
2 września
- Kapitulacja sił powstańczych na Starym Mieście - łącznie podczas walk poległo ok. 7 tys. żołnierzy AK, co stanowiło ok. 40 proc. całości strat w powstaniu. Zniszczeniu od niemieckiego pocisku uległa Kolumna Zygmunta III Wazy na Placu Zamkowym.
- Niemcy zamordowali ok. 1300 osób na opuszczonym przez powstańców Starym Mieście.
- Poczta Polowa AK wyemitowała pierwszy powstańczy znaczek, według projektu Stanisława Tomaszewskiego "Miedzy".
- Niemcy zajęli Sadybę.
- Zmasowany atak bombowy niemieckich samolotów na Warszawę - odnotowano 123 naloty.
- Powstańcy opanowali gmach Związku Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej (YMCA) przy ul. Konopnickiej.
3 września
- Niemcy uznali prawa kombatanckie żołnierzy Armii Krajowej.
4 września
- Rozwiązanie Grupy "Północ" AK.
- Ppłk Mazurkiewicz "Radosław" został mianowany dowódcą odcinka Czerniaków.
- Bombardowanie gmachu PKO przy ul. Jasnej i elektrowni na Powiślu.
5 września
- Skapitulowała polska obrona elektrowni na Powiślu.
6 września
- Padły ostatnie punkty polskiego oporu na Powiślu.
7 września
- Rozmowy delegacji powstańczej, w składzie m.in. z wiceprzewodniczącą Prezydium Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża Marią Tarnowską, z głównodowodzącym wojsk niemieckich gen. SS i Policji Erichem von dem Bachem-Zelewskim w sprawie ewakuacji ludności cywilnej z Warszawy.
- Władze powstańcze wprowadziły na Żoliborzu godzinę policyjną, obowiązującą od godziny 20.
8 września
- Radio Berlin poinformowało, że wojska niemieckie natrafiły w Warszawie na ciała polskich rodzin zamordowanych przez powstańców za próbę ucieczki.
- Ewakuacja 5 tys. cywilów z terenów ogarniętych walkami do części Śródmieścia zajmowanej przez Niemców.
10 września
- Natarcie Armii Czerwonej na przedmoście warszawskie.
- Polskie Radio ogłosiło listę 28 niemieckich dowódców, którzy byli odpowiedzialni za zrujnowanie Warszawy. Oprócz gen. von dem Bacha-Zelewskiego znaleźli się na niej m.in. generałowie Rainer Stahel i Heinz Reinefarth.
11 września
- Odezwa gen. von dem Bacha-Zelewskiego do mieszkańców Warszawy, zrzucająca odpowiedzialność za fiasko polsko-niemieckich pertraktacji na dowództwo AK.
13 września
- Niemcy zniszczyli mosty: Poniatowskiego, Kierbedzia, Gdański i Średnicowy.
14 września
- Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Kazimierz Sosnkowski awansował płk. Chruściela "Montera" do stopnia generała brygady "za wybitne dowodzenie i przykład osobistego męstwa w walkach o Warszawę".
- Józef Stalin podpisał w Moskwie rozkaz o zdobyciu Pragi.
- W walkach o Pragę zginęło, zostało rannych lub zaginęło 1792 żołnierzy 1. Dywizji Piechoty Ludowego Wojska Polskiego im. Tadeusza Kościuszki.
- Sowieckie zrzuty broni i żywności; samoloty sowieckie odbyły 282 loty nad walczącą stolicą.
- Natarcie wojsk niemieckich na Górny Czerniaków.
15 września
- Pierwsze oddziały 1. Dywizji Piechoty LWP wylądowały na przyczółku czerniakowskim.
16 września
- Początek walk 3. Dywizji Piechoty LWP o przyczółki warszawskie na lewym brzegu Wisły (16-23 września).
- Niemieckie lotnictwo zbombardowało budynek kina "Helgoland", w którym powstańcy stworzyli obóz dla jeńców niemieckich.
17 września
- Część oddziałów 2. Dywizji Piechoty LWP przedostało się na Żoliborz.
- Nieudane próby nawiązania łączności telefonicznej dowództwa AK ze sztabem Armii Czerwonej.
18 września
- Nad Warszawą pojawiło się ponad 100 amerykańskich samolotów B-17, które dokonały zrzutów.
- Odezwa komendanta Obwodu Praga AK ppłk. Antoniego Żurowskiego "Andrzeja", wzywająca do wstępowania w szeregi LWP.
19 września
- Gen. "Bór" Komorowski w odezwie do powstańców wezwał do dalszego oporu zbrojnego przeciw Niemcom.
20 września
- Kolejne oddziały 2. Dywizji Piechoty LWP przeprawiły się przez Wisłę na przyczółek czerniakowski.
- Dowodzony przez ppłk. Mazurkiewicza "Radosława" oddział ok. 200 powstańców przedostał się kanałami z Czerniakowa na Mokotów.
- Gen. "Bór" Komorowski wydał rozkaz o utworzeniu Warszawskiego Korpusu AK - regularnych oddziałów Wojska Polskiego złożonych z sił powstańczych. Dowódcą korpusu mianowano gen. Chruściela "Montera".
21 września
- Alianckie lotnictwo dokonało ostatnich zrzutów zaopatrzenia nad Warszawą.
- Walki 6. pułku piechoty LWP z Niemcami na Żoliborzu.
22 września
- Wydawany przez Niemców w języku polskim "Nowy Kurier Warszawski" napisał: "Zgliszcza i ruiny na ulicach - takie owoce wydawał szaleńczy pomysł generała Bora urządzenia powstania w Warszawie, przypłaconego życiem dziesiątek tysięcy niewinnych ofiar oraz gehenną setek tysięcy uchodźców".
- Gen. Chruściel "Monter" wysłał do marszałka ZSRS Konstantego Rokossowskiego pismo, w którym zaoferował pomoc wojskową w planowanym sowieckim szturmie na Warszawę.
- Niemcy zdobyli przyczółek czerniakowski, broniony przez powstańców i żołnierzy LWP, mordując następnie ok. 200 rannych.
25 września
- Działacze Krajowej Rady Narodowej, Centralnego Komitetu Ludowego, Rady Obrony Narodu i Centralnego Komitetu Młodzieży powołali Powstańcze Porozumienie Demokratyczne, uznające PKWN.
26 września
- Komendant Obwodu Mokotów AK ppłk Józef Rokicki "Karol" przeprowadził ewakuację swych wojsk z Mokotowa do Śródmieścia. Nie dotarł do niego rozkaz gen. Chruściela "Montera" nakazujący dalszą obronę Mokotowa.
- Niemcy rozstrzelali 98 powstańców, którzy wychodzili z kanału przy ul. Chocimskiej.
27 września
- Kapitulacja oddziałów powstańczych (ok. 2 tys. żołnierzy) na Mokotowie.
28 września
- Pertraktacje polsko-niemieckie w sprawie zakończenia walk w Warszawie.
29 września
- Do KL Stutthof trafił transport 1258 mieszkańców Warszawy i powstańców.
- Na Żoliborzu powstańcy wycofali się z Twierdzy Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego.
- Klęska Grupy AK "Kampinos" w walkach z Niemcami pod Jaktorowem.
30 września
- Prezydent RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz zwolnił ze stanowiska Naczelnego Wodza PSZ gen. Sosnkowskiego i powołał na to stanowisko gen. Komorowskiego "Bora".
- Za tłumienie powstania Adolf Hitler nadał dowódcom wojsk niemieckich w Warszawie wysokie odznaczenia wojskowe: gen. von dem Bach-Zelewski i SS-Oberfuehrer Dirlenwanger otrzymali Krzyże Rycerskie Żelaznego Krzyża, a gen. Reinefarth - Liście Dębowe do Krzyża Rycerskiego Żelaznego Krzyża.
- Kapitulacja oddziałów powstańczych na Żoliborzu; do niewoli trafiło 1490 żołnierzy AK.
1 października
- Gen. "Bór" Komorowski zapowiedział na 2 października wszczęcie rozmów kapitulacyjnych z Niemcami.
2 października
- W nocy z 2 na 3 października (o godzinie 2) w kwaterze generała von dem Bacha-Zelewskiego w Ożarowie przedstawiciele Komendy Głównej AK płk Kazimierz Iranek-Osmecki "Jarecki" i ppłk Zygmunt Dobrowolski "Zyndram" podpisali "Układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie", przewidujący przerwanie walki o godzinie 21 czasu warszawskiego.
- Rozpoczęła działalność komisja łącznikowa (jej organem wykonawczym był tzw. batalion osłonowy złożony z żołnierzy AK), której głównym celem było utrzymanie porządku w mieście oraz zabezpieczenie ewakuacji powstańców i cywilów.
3 października
- Prezydent Raczkiewicz zarządził dwutygodniową żałobę w Polskich Siłach Zbrojnych.
- Gen. "Bór" Komorowski wydał pożegnalny rozkaz do żołnierzy AK. "Z wiarą w ostateczne zwycięstwo naszej słusznej sprawy, z wiarą w Ojczyznę umiłowaną, wielką i szczęśliwą, pozostajemy wszyscy nadal żołnierzami obywatelami Niepodległej Polski, wierni sztandarowi Rzeczypospolitej" - wyjaśnił nowy Naczelny Wódz.
- Mianowanie gen. Leopolda Okulickiego "Kobry" Komendantem Głównym AK.
4 października
- Powstańcze Polskie Radio i radiostacja "Błyskawica" nadały ostatnie audycje.
5 października
- Do niewoli niemieckiej trafiło 11 668 żołnierzy broniących Śródmieścia; pomaszerowali do niej także członkowie naczelnego dowództwa powstania z gen. "Borem" Komorowskim na czele.