O godz. 13 poznamy tegorocznego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych. Tej nagrody nie ustanowił jednak Alfred Nobel. Jej fundatorem jest od 1968 roku Bank Szwecji.
Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych przyznano po raz pierwszy w 1969 roku dwóm naukowcom: Duńczykowi Janowi Tinbergenowi i Norwegowi Ragnarowi Frischowi za "rozwój i zastosowanie modeli dynamicznych do analizy procesów ekonomicznych". Nagroda przyznawana jest przez Komitet Noblowski.
Do 2009 roku laureatami tej nagrody byli wyłącznie mężczyźni. Pierwszą nagrodzoną kobietą była Elinor Ostrom, którą wyróżniono za analizę ekonomicznych aspektów zarządzania. Do 2008 roku 85 proc. laureatów ekonomicznego Nobla stanowili Amerykanie.
Do dziś przyznawaniu tej nagrody towarzyszą kontrowersje; ustanowieniu jej sprzeciwia się prawnuk Alfreda Nobla, szwedzki obrońca praw człowieka Peter Nobel, który uważa, że nazwanie jej nagrodą imienia jego przodka, to nadużycie rodowego nazwiska, zwłaszcza, że nikt w tej rodzinie nie miał nigdy zamiaru ustanawiania nagrody w dziedzinie ekonomii.
Oprotestowane zostało przyznanie w 1976 roku nagrody Miltonowi Friedmanowi za "osiągnięcia w dziedzinie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za przedstawienie złożoności polityki stabilizacyjnej". Kontrowersji nie wzbudziły jednak teorie naukowe Friedmana, lecz jego domniemane poparcie dla chilijskiego dyktatora Augusto Pinocheta. Czterech laureatów Nagrody Nobla napisało list do "New York Timesa", by zaprotestować przeciw wyróżnieniu Friedmana. Sam laureat tłumaczył, że nie popierał Pinocheta, ani nie był jego doradcą. Jego krytycy wytknęli mu jednak, że pojechał z serią wykładów do Chile zaledwie rok po obaleniu prezydenta Salvadore Allende.
Najsłynniejszym - w kulturze popularnej - laureatem tej nagrody został w 1994 roku John Forbes Nash za "pionierską analizę równowagi w teorii gier niekooperacyjnych". Luźno oparty na jego biografii film "Piękny umysł" otrzymał cztery Oscary i spopularyzował upiększoną historię chorego na schizofrenię naukowca. Przyznanie mu nagrody również było źródłem kontrowersji, zarówno ze względu na chorobę, jak i głoszone przez niego poglądy.
Znany austriacki filozof i ekonomista Friedrich August von Hayek, nagrodzony w 1974 roku za "pionierską pracę w dziedzinie teorii pieniądza i wahań gospodarczych oraz za pogłębioną analizę współzależności zjawisk ekonomicznych, społecznych i instytucjonalnych" ogłosił, że żaden ekonomista nie powinien otrzymywać Nagrody Nobla, bowiem prestiż spływa wtedy na osobę, która ma dzięki niemu ogromny "wpływ na laików: polityków, dziennikarzy, urzędników państwowych i opinię publiczną". Zaś dokonania noblistów z dziedziny nauk ścisłych są stale weryfikowane przez ekspertów, którzy nie pozwalają laureatowi popaść w przesadną dumę.
Fundacja Noblowska powstała 113 lat temu. Rok później, czyli w 1901 r., cztery lata po śmierci Nobla, wręczono po raz pierwszy nagrody. Zgodnie z tradycją są one wręczane laureatom w kolejne rocznice śmierci fundatora - 10 grudnia, a ogłaszane około dwóch miesięcy wcześniej.
W tym roku po raz pierwszy w historii zaostrzono środki bezpieczeństwa, co spowoduje, że nie wszyscy chętni będą mogli wysłuchać werdyktu na żywo. Dotychczas wystarczyło zgłosić swój udział, a jeszcze kilka lat temu po prostu przyjść niemal z ulicy. Jak tłumaczył sekretarz Akademii Peter Englund, "z roku na rok przychodzi coraz więcej osób, niestety nie ma fizycznej możliwości, by wszystkich pomieścić".
(mpw)