W czwartek o godz. 13 poznamy tegorocznego laureata literackiej Nagrody Nobla. Jego nazwisko wraz z krótkim uzasadnieniem odczyta sekretarz Akademii Szwedzkiej Sara Danius. Co roku bukmacherzy przyjmują zakłady dotyczące potencjalnych laureatów tej nagrody. Często ich przewidywania sprawdzają się. W tym roku listy otwierają Kenijczyk Ngugi Wa Thiong’o, Japończyk Haruki Murakami oraz kanadyjka Margaret Atwood.
Co roku takie portale jak Ladbrokes, Betsson, Paf czy Unibet dają możliwość obstawiania zwycięzców. Bukmacherzy przewidzieli wygraną Swietłany Aleksijewicz w 2015 roku, oferując minimalną rekompensatę za postawienie pieniędzy na białoruską pisarkę. Wiele razy zdarzyło się, że laureat literackiego Nobla, jeżeli nawet nie był na pierwszym miejscu w zakładach bukmacherskich, to mieścił się w pierwszej piątce typowanych nazwisk.
W tym roku w zakładach bookmacherskich prowadzi kenijski pisarz Ngugi Wa Thiong’o. Po polsku ukazały się dwie jego książki - "Ziarno pszeniczne" oraz "Chmury i łzy", obie wydane w 1972 roku. Ten pisarz pojawia się w zestawieniach noblowskich już od lat, w swojej prozie i dramatach pisze o kolonializmie i afrykańskiej tożsamości. Dawniej pisał po angielsku, ale od lat 60. tworzy w Gikuyu, rdzennym języku z Kenii. Obecnie Wa Thiong’o mieszka w USA, gdzie prowadzi wykłady na uniwersytetach Yale i w Nowym Jorku.
Na drugim miejscu jest Japończyk Haruki Murakami, a na trzecim Margaret Atwood, której popularność wzrosła dzięki niedawnej ekranizacji jej najbardziej znanej powieści "Opowieść podręcznej". Zaraz za nią u bukmacherów znajduje się izraelski pisarz Amos Oz. W czołówce rankingów od lat figuruje wielu znakomitych pisarzy, jak Amerykanie Philip Roth, Joyce Carol Oates, koreański poeta Ko Un, syryjski poeta Adonis. Weteranami noblowskich rankingów są też włoski pisarz i dziennikarz Claudio Magris, znany w Polsce m.in. z takich książek jak "Dunaj" i "Mikrokosmosy", opisujących świat Europy Środkowej i Bałkanów, a także Milan Kundera (Czechy), Amerykanin Don Delilo, Albańczyk Ismail Kadare, David Grossman (Izrael).
W gronie kandydatów do nagrody znajdują się również Polacy. Od wielu lat w czołówce pojawia się poeta Adam Zagajewski, w tym roku w zakładach znalazł się on na 32. pozycji. Mówi się także o możliwości otrzymania Nobla przez Olgę Tokarczuk, która w rankingach jest w tym roku na 64. miejscu.
Szwedzka Akademia lubi zaskakiwać publiczność. W ostatnim dziesięcioleciu kilka razy wybierano pisarzy niemal nieznanych nawet krytykom literackim, jak Chińczyk Gao Xingjian czy Patrick Modiano z Francji. Harold Pinter jest co prawda szeroko znany, lecz jego zaangażowanie w politykę sprawiło, że wybór ten postrzegany był jako kontrowersyjny. Także Nobel dla Austriaczki Elfriede Jelinek w 2004 roku podzielił środowiska literackie na świecie - tym razem krytykowano zaangażowanie pisarki w feminizm oraz jej lewicowe poglądy. Nagroda dla tureckiego pisarza Orhana Pamuka spotkał się z aprobatą niemal wszędzie, poza jego ojczyzną, gdzie opinia publiczna nie umie mu wybaczyć, że otwarcie nazywa ludobójstwem rzeź Ormian przeprowadzoną przez jego rodaków na początku XX wieku.
Najbardziej kontrowersyjnym Noblem literackim pozostaje jednak decyzja jury z 1974 roku, kiedy wybrano szwedzkich pisarzy: Eyvinda Johnsona i Harry'ego Martinsona. Obserwatorów oburzyło nie to, że nagrodzeni pisarze byli mało znani, ani nawet nie okoliczność, że wybierając ich pominięto takie sławy jak Graham Greene czy Saul Bellow. Kontrowersje wzbudził fakt, że obaj nagrodzeni literaci zasiadali w noblowskim panelu i uczestniczyli w głosowaniu, wybierając laureata.
Emocje towarzyszące spekulacjom może nieco ochłodzić przypomnienie, że wielcy pisarze - tacy jak Marcel Proust, James Joyce, Bertolt Brecht, Jorge Borges czy Graham Greene - nigdy Nobla nie dostali, a nazwiska wielu literatów uhonorowanych tą nagrodą szybko odeszły w zapomnienie.
Literacka Nagroda Nobla przyznawana jest od 116 lat. Jej polscy laureaci to Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz i Wisława Szymborska. Cztery razy wyróżniono nią dwie osoby jednocześnie, a siedem razy w ogóle nie wyłoniono laureata. Wśród 112 nagrodzonych pisarzy znalazło się 14 kobiet. W zeszłym roku literacką Nagrodę Nobla za "tworzenie nowych form poetyckiej ekspresji w ramach wielkiej tradycji amerykańskiej pieśni" otrzymał Bob Dylan.
Kandydatów do literackiego Nobla zgłaszają poprzedni laureaci, członkowie podobnych akademii w innych państwach, profesorowie literatury i historii literatury z uczelni akademickich, przewodniczący związków pisarzy, PEN klubów z całego świata oraz sami członkowie Szwedzkiej Akademii. W tym roku do Akademii Szwedzkiej napłynęło 240 zgłoszeń, ostatecznie nominowanych zostało 198 autorów.
Literackiego Nobla najczęściej dostawali pisarze i poeci anglojęzyczni - aż 27 razy. Twórców francuskojęzycznych na liście dotychczasowych noblistów jest 14, 13 razy odbierał Nobla literat niemieckojęzyczny. Kolejna grupa laureatów nagrody Nobla to Słowianie (12), w tym czwórka Polaków oraz czwórka Rosjan, jeden Serb i jeden Czech. Listę nagrodzonych Słowian dopełnia Josif Brodski, piszący zarówno po rosyjsku, jak i angielsku (nagrodę otrzymał jako obywatel USA).
(mpw)