Urodził się w 1833 roku w Sztokholmie w rodzinie inżynierów. Sam był chemikiem i wynalazcą. W 1895 roku kupił stalownię, którą przekształcił w zakłady zbrojeniowe. Przez całe swoje życie Alfred Nobel zgromadził gigantyczny majątek, wzbogacając się na produkcji środków, które służyły do zabijania. To sprawiło, że w testamencie zapisał swój majątek „tym, którzy przyczynią się dla ludzkości”. Był człowiekiem renesansu, władał biegle pięcioma językami, pisał wierze po szwedzku i angielsku, podróżował po całym świecie, umarł w samotności.
Alfred Bernhard Nobel urodził się 21 października 1833 roku w Sztokholmie, zmarł 10 grudnia 1896 roku w San Remo we Włoszech. Był szwedzkim chemikiem, wynalazcą dynamitu, przemysłowcem, darczyńcą, inżynierem i fundatorem Nagrody Nobla. Jego ród wywodzi się od żyjącego w XVIII wieku sędziego Petera Nobeliusa.
Wynalazki Alfreda Nobla były wykorzystywane podczas działań wojennych, aczkolwiek on sam był orędownikiem pokoju. To swoiste rozdwojenie doprowadziło do tego, że w swoim testamencie ufundował nagrodę dla "tych, którzy z korzyścią przyczynią się dla ludzkości" oraz dla pokoju. Tłumaczył to w dość pokrętny sposób:
Kiedy jest już jasne, jaka siła drzemie w materiałach wybuchowych i jakie szkody może wyrządzić, powinno się odstąpić od jego używania.
Alfred Nobel był zainteresowany nie tylko nauką, ale i sztuką. Pisał wiersze zarówno w języku szwedzkim jak i angielskim. Ich tematem przewodnim była samotność, melancholia i sens życia. W jego bibliotece było 2600 dzieł - większość to literatura piękna. To zainteresowanie sprawiło, że jedna z ufundowanych przez niego nagród dotyczy literatury.
PRZECZYTAJ TAKŻE: Olga Tokarczuk - laureatka literackiej nagrody Nobla za rok 2018
Alfred Nobel był jednym z ośmiorga dzieci (wieku dorosłego dożyło czworo - red.) Immanuela Nobla, który także był wynalazcą, oraz Andrietty z domu Ahlsell. Alfred i jego bracia Robert, Ludwik i Emil dzieciństwo spędzili w biedzie. Ojciec ciężko chorował, a z czasem jego warsztat zbankrutował i został zlicytowany. Wyjechał szukać lepszego życia w Sankt Petersburgu.
Żona wraz z dziećmi została w Szwecji. Aby utrzymać siebie i synów, była zmuszona podjąć pracę jako pomoc w sklepie spożywczym. Alfred także pomagał - sprzedawał na ulicy zapałki.
W 1842 rodzina była już komplecie - przeprowadziła się do Sankt Petersburga. W tym czasie interes zaczął kwitnąć, a z czasem rodzina stała się przemysłowym gigantem. Ojciec Alfreda produkował miny dla carskiej armii.
Po powrocie do Szwecji w 1863 roku ojciec i Alfred zaczęli przeprowadzać badania z zastosowaniem materiałów wybuchowych, w tym także zastosowaniem nitrogliceryny. Podczas jednego z eksperymentów w fabryce w Heleneborg w 1864 roku doszło do eksplozji, w której zginął 21-letni wówczas Emil Nobel oraz inne osoby znajdujące się w tym czasie w budynku. Po tej tragedii ojciec Alfreda Immanuel zaprzestał wszelkiej działalności, sam Alfred poczuł się zmotywowany do dalszych prac badawczych.
Nobel zdawał sobie sprawę, że siłę nitrogliceryny "trzeba ujarzmić". Wiedział to już po tym, jak w Paryżu poznał twórcę nitrogliceryny Włocha Ascanio Sobrero.
W 1867 Nobel opatentował dynamit, materiał wybuchowy, którego transport nie był już tak ryzykowny i niebezpieczny. W sumie Nobel zarejestrował 350 patentów. Większość dotyczyła różnej formy materiałów wybuchowych. Szwed opracował również zapalnik i detonator, a jego wynalazki wkrótce stały się pożądane na całym świecie - potrzebne były m.in. do budowy kopalni, tunelów czy kolei - a takie inwestycje rozwijały się w wieku pary i elektryczności bardzo prężnie.
Na całym świecie zaczęły powstawać fabryki produkujące dynamit. Dodajmy, że Nobel interesował się także innymi branżami przemysłowymi. Jego bracia Robert i Ludwik zaczęli w 1874 roku wydobywać ropę w Baku. Cztery lata później, dzięki wsparciu finansowym Alfreda, założyli przedsiębiorstwo naftowe, które bardzo szybko stało się największym na świecie - drugim po przedsiębiorstwie Rockefellera - dominując rynek europejski aż do rewolucji w Rosji. Mieli setki oddziałów na terytorium dzisiejszej Ukrainy, Polski, Państw Bałtyckich aż po Ural. W 1918 roku zostały znacjonalizowane.
Rozległe interesy sprawiały, że Alfred Nobel był w nieustannej podróży. Stąd nadany mu już w tamtym czasie przydomek najbogatszego wagabundy Europy. Życie zawodowe zmusiło go też do nieustannego kształcenia się. Mówił płynnie po szwedzku, rosyjsku, angielsku, francusku oraz niemiecku.
Alfred Nobel nigdy się nie ożenił. W 1876 roku umieścił w wiedeńskiej gazecie ogłoszenie: "Bardzo bogaty, wykształcony straszy mężczyzna zamieszkały w Paryżu pozna biegłą w językach damę w podobnym wieku, by zatrudnić ją jako sekretarkę". Na ogłoszenie odpowiedziała młoda hrabina Bertha Kinsky. Mogło z tego być coś więcej, ale połączyła ich głęboka przyjaźń, którą pielęgnowali nawet po tym, jak Kinsky po dwóch tygodniach porzuciła posadę u Nobla i wyszła za innego mężczyznę. Nobel był zafascynowany poglądami Berthy na temat pokoju i zaangażowaniem politycznym. Jej działalność zainspirowała go do ufundowania pokojowej nagrody i to właśnie Bertha von Suttner, bo tak nazywała się po mężu, została jej pierwsza laureatką w 1905 roku.
Kilka miesięcy po wyjściu za mąż Berthy, Alfred szukał pocieszenia w ramionach młodziutkiej Sofie Hess, która była całkowitym przeciwieństwem byłej sekretarki. Sofie nie miała żadnego wykształcenia, pracowała w kwiaciarni. Być może dlatego Alfred trzymał w tajemnicy trwający 15 lat romans.
W 1896 roku Nobel przeniósł swoje laboratorium naukowe z Paryża do willi w San Remo pod Genuą, gdzie mieszkał już do swojej śmierci 10 grudnia tego samego roku. Zmarł na zwał serca, mając 63 lata.
Alfred Nobel zostawił po sobie jeden z największych spadków na świecie. Jednak testament okazał się dla rodziny nie lada niespodzianką.
Po jego śmierci między Francją a Szwecją wybuchł konflikt o to, który z tych krajów powinien być uznany za ojczyznę Nobla. Francuski sąd uznał jednak, że "tam, gdzie mężczyzna trzyma swoje konie, tam jest jego dom". Alfred Nobel trzymał swoje ogiery w majątku w Björkborns.
Ostatecznie jego testament został zarejestrowany przed sądem w Karlskoga. Stał się sensacją na światową skalę.
W swoim testamencie datowanym na 27 listopada 1895 roku Alfred Nobel zapisał, że na bazie jego majątku ma powstać fundacja, która będzie zajmować się przydzielaniem nagród. Krewnym zapisał w spadku zaledwie 0,5 proc. wartości swojego bogactwa. Pomysł ten nie wszystkim się podobał. Na przykład król uważał, że jest to błędem, by rozdawać pieniądze, które mogą trafić do kieszeni... cudzoziemców.
Zgodnie z ostatnią wolą Nobla nagroda miała być przydzielana w pięciu dziedzinach: fizyce, chemii, medycynie, literaturze i działalności na rzecz pokoju. Od 1969 roku Szwedzki Bank Centralny przydziela nagrodę w dziedzinie ekonomii, przyznawaną na cześć Nobla.
PRZECZYTAJ: Testament Alfreda Nobla pierwszy raz pokazany publicznie
Od 1901 roku Fundacja Nobla przydziela jego nagrody w kolejne rocznicę jego śmierci 10 grudnia.