Rok temu – 15 sierpnia 2021 roku w Afganistanie upadł wspierany przez USA i sojuszników rząd w Kabulu. Władzę przejęli talibowie. Jak zmienił się ten kraj przez ostatnie 365 dni? „Główną i najbardziej bolesną różnicą jest stosunek do prawa człowieka” – mówi Abdul Ghafoor Rafiey, który uciekł z Afganistanu.
Mieszkający obecnie w Niemczech Rafiey jest dyrektorem Organizacji Doradzającej i Wspierającej Afgańskich Migrantów (AMASO). W momencie przejęcia władzy przez talibów znajdował się w biurze swojego stowarzyszenia, zajmującego się powracającymi do kraju Afgańczykami.
Musiałem spalić dokumenty osób, którymi się zajmowałem. Znajdowali się wśród nich przedstawiciele mniejszości etnicznych czy seksualnych i konwertyci. Nie mogłem narazić ich na niebezpieczeństwo - wspomina.
Mężczyzna wskazuje, że od tygodni wszyscy mieszkańcy stolicy spodziewali się ataku talibów. Mimo to "ani policja, ani wojsko nie przystąpiło do walki, a talibowie błyskawicznie zaczęli pojawiać się na każdej ulicy i każdym rogu miasta". To wszystko wyglądało dramatycznie i chaotycznie - przyznaje Rafiey.
Tłumaczy, że dzięki znajomościom zyskanym podczas kierowania organizacją pozarządową udało mu się stosunkowo szybko wydostać z opanowanego przez fundamentalistów kraju. Współpracowałem z organizacjami na całym świecie, m.in. z podmiotami z Niemiec. Gdy tylko talibowie zajęli Kabul, wysłałem wiadomość do kolegi w Niemczech: "już są". Przyjaciele wpisali mnie na niemiecką listę ewakuacyjną; jakoś udało mi się dostać na lotnisko, z którego wyleciałem razem z pracownikami niemieckiej ambasady - opowiada mężczyzna. Byłem jednym z niewielu Afgańczyków, którym udało się uciec - dodaje.
Rafiey jest w codziennym kontakcie z przebywającymi w Afganistanie współpracownikami oraz znajomymi. Komunikacja jest bardzo trudna, musimy być naprawdę ostrożni. Po rozmowach - głównie na mediach społecznościowych - usuwamy wszystkie wiadomości. Telefony są na ulicach wyrywkowo sprawdzane i przeszukiwane, dlatego takie rozmowy są bardzo niebezpieczne, bo łatwo można zostać oskarżonym o szpiegostwo lub działanie przeciwko władzom - wyjaśnia mężczyzna.
Na podstawie rozmów i regularnego śledzenia informacji wypływających z kraju wie, że różnica w porównaniu z sytuacją sprzed 15 sierpnia 2021 roku jest ogromna. Główną i najbardziej bolesną różnicą są prawa człowieka - wskazuje. Jest mnóstwo przykładów bezpodstawnych zatrzymań i egzekucji. Nie ma żadnego łańcucha zarządzania, który nakładałby na te osoby jakąkolwiek odpowiedzialność; nikt tego mordercy nie zapyta, "czemu to zrobiłeś", przez co czuje się on bezkarny - mówi rozmówca.
Podczas rozmowy przywołuje sytuację, o której przed kilkoma dniami usłyszał od kobiety przebywającej w Afganistanie. Talibowie oskarżyli kilku chłopców o przynależność do tzw. Państwa Islamskiego, po czym ich zabili. Problem w tym, że byli oni szyitami, czyli odłamem islamu będącym głównym celem ataków ISIS w kraju - opowiada.
Pomimo zapewnień fundamentalistów, dotyczących zwiększenia bezpieczeństwa w zarządzanym przez siebie Afganistanie, uśpione komórki tzw. Państwa Islamskiego regularnie przeprowadzają ataki, których celem padają często szyickie meczety i zamieszkiwane przez tę mniejszość religijną dzielnice. Według szacunków od 10 do 20 proc. 39-milionowej populacji kraju stanowią szyici, których większość to etniczni Tadżykowie bądź Hazarzy.
Mówienie o tym, że przejęcie władzy przez talibów przyniosło jakąś formę stabilizacji czy ustanie walk brzmią jak żart. Afganistan nie jest obecnie miejscem bezpieczniejszym i głosy mówiące o możliwości bezpiecznego wysyłania Afgańczyków do kraju są komiczne. Świat nie może zapomnieć, że Taliban jest nadal organizacją terrorystyczną - ostrzega dyrektor AMASO.
Zaznacza, że w szczególnie trudnej sytuacji znajdują się w Afganistanie kobiety. Prawa Afganek stoją prawdopodobnie na niższym poziomie, niż miało to miejsce w pierwszych latach islamu. Nie pozwala im się chodzić do pracy czy szkół. Osobiście znam wiele kobiet, które zajmowały wysokie stanowiska w bankach czy ministerstwach, a dziś siedzą zamknięte we własnych domach - wskazuje Rafiey.
Słyszałem o wielu przypadkach samobójstw i prób ich popełnienia. Przez lata kobiety te zdobywały edukacje i doświadczenie, a dziś nie mają żadnych praw - dodaje.
Od przejęcia władzy przez Taliban dostęp do edukacji został znacząco ograniczony dla dziewcząt w wieku szkolnym. Według danych organizacji Save the Children ponad 45 proc. z nich nie pobiera lekcji; w przypadku chłopców jest to 20 proc.
Kraj opuszcza ten, kto może. Większość uchodźców udaje się do Iranu lub Pakistanu. Do tego drugiego wyjeżdżają osoby, które otrzymały obietnicę transportu do krajów zachodnich: aktywiści, dziennikarze itp. Do Iranu wyjeżdżają pozostali - tłumaczy Rafiey. Według organizacji pozarządowej ACAPS w Iranie znajduje się obecnie około 3,5 mln afgańskich uchodźców, w Pakistanie - 3,1 mln.
Jedynie jedna trzecia z tej liczby jest zarejestrowana przez ONZ, reszta - z powodu problemów z uzyskaniem legalnego pobytu i obaw przed deportacją - pozostaje w tych krajach nielegalnie - czytamy w raporcie ACAPS.
Niektóre osoby próbują dostać się do Turcji i dalej do Europy; po drodze przechodzą piekło: są zakładnikami przemytników, są też bici przez turecką policję - mówi Rafiey. Obecnie wyjazd z Afganistanu jest szczególnie trudny. Talibowie mówią, że gdy wszyscy wyjadą, państwo przestanie funkcjonować - dodaje.
Według raportu międzynarodowej organizacji pozarządowej Human Rights Watch ponad 90 proc. populacji kraju cierpi z powodu braku dostępu do żywności, a dziesiątki tysięcy dzieci z powodu niedożywienia każdego miesiąca potrzebują opieki medycznej.
Chociaż w Afganistanie nigdy nie istniały dobrze rozwinięte usługi publiczne, wcześniej można było dostać się do szpitala. Teraz lekarzy właściwie nie ma, ludzie na prowincji dniami czekają na interwencję, gdy szukają pomocy przy nagłych wypadkach - wskazuje Rafiey.
Zastanawiając się nad przyszłością Afganistanu Abdul Ghafoor Rafiey ocenia, że "Taliban nie będzie w stanie rządzić krajem tak, jak robił to dotąd, w pierwszym roku swoich rządów". Nie da się wykluczyć 70 proc. społeczeństwa - 50 proc. to kobiety, 20 proc. to mniejszości etniczne - i oczekiwać, że wszystko da się załatwić bazując na pozostałych 30 proc. - tłumaczy.
Mam nadzieję, że powstanie jakiś rząd porozumienia narodowego, nie będzie to na pewno demokracja, o którą walczyliśmy, ale to marzenie już przepadło. Liczę chociaż na naprawdę podstawowe wolności. Talibowie będą zmuszeni do pewnych zmian, bo zbyt mocno polegają na pomocy zagranicznej, a dotychczasowej formy władzy utrzymać się po prostu nie da - stwierdza szef AMASO.