Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) opublikowało właśnie najbardziej szczegółową mapę Drogi Mlecznej w podczerwieni, zawierającą ponad 1,5 miliarda obiektów. To owoc badań prowadzonych za pomocą należącego do ESO teleskopu VISTA, który monitorował centralne obszary naszej Galaktyki przez ponad 13 lat. Ten największy w historii projekt obserwacyjny ESO przyniósł 500 terabajtów danych. "Dokonaliśmy tak wielu odkryć, że na zawsze zmieniliśmy spojrzenie na naszą Galaktykę" - przekonuje Dante Minniti, astrofizyk z Universidad Andrés Bello w Chile, który kierował całym projektem.
Jak informuje ESO - rekordowa mapa zawiera 200 tysięcy obrazów uzyskanych za pomocą podczerwonej kamery VIRCAM, zainstalowanej na teleskopie VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy) zlokalizowanym w Paranal Observatory w Chile. Jego głównym zadaniem jest wykonywanie dużych map nieba, kamera VIRCAM umożliwia spojrzenie przez warstwy zalegającego w naszej Galaktyce gazu i pyłu, wychwytuje promieniowanie z najbardziej ukrytych rejonów Drogi Mlecznej. To otwiera unikatowe okno na nasze galaktyczne otoczenie.
Opublikowana mapa obejmuje obszar nieba odpowiadający 8600 tarczom Księżyca, zawiera około 10 razy więcej obiektów niż poprzednia taka mapa, opublikowana w 2012 roku. Są tam między innymi młode gwiazdy, trudne do zobaczenia ze względu na otaczające je chmury pyłu, gromady kuliste składające się z milionów starszych gwiazd, widać także względnie chłodne obiekty, jak brązowe karły, czy planety, które nie krążą wokół żadnej konkretnej gwiazdy.
Badania rozpoczęły się w 2010 roku, zakończyły w 2023 i objęły w sumie 420 nocy. Wielokrotna obserwacja tych samych wycinków nieba pozwoliła nie tylko określić położenie danych obiektów, ale też prześledzić trajektorie ich ruchu i ewentualne zmiany jasności. To pozwoliło z kolei opracować listę obiektów, których jasność zmiania się okresowo i mogą być dzięki temu wykorzystane jako kosmiczne wzorce do pomiaru odległości.
Dzięki temu opracowano trójwymiarową mapę wewnętrznych rejonów Drogi Mlecznej, dotychczas przesłanianych przez kosmiczny pył. Badacze byli też w stanie śledzić ruch szybko poruszających się gwiazd, wyrzuconych z centrum Galaktyki po bliskim spotkaniu z czającą się tam supermasywną czarną dziurą.
Najnowszą mapę opisano w publikacji na łamach czasopisma "Astronomy & Astrophysics", w sumie ta seria obserwacji z pomocą teleskopu VISTA doprowadziła do publikacji ponad 300 artykułów naukowych. ESO planuje teraz modernizację teleskopu VISTA z pomocą nowego instrumentu 4MOST, a teleskop VLT (Very Large Telescope) otrzyma instrument MOONS. Dzięki nim będzie można badać widma milionów z tych obiektów i oczekiwać niezliczonych nowych odkryć.