W jaskini Stajnia na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w Małopolsce odkryto najstarszy znany w Eurazji przykład biżuterii dekorowanej motywem ułożonych w linię kropek. Naszyjnik sprzed 41,5 tysiąca lat jest bezpośrednim dowodem na to, że przedstawiciele gatunku Homo sapiens na terenie Polski już w tym czasie opanowali techniki zdobienia przedmiotów z kości słoniowej. Pisze o tym w najnowszym numerze czasopisma "Scientific Reports" międzynarodowy zespół naukowców, w tym badacze z Uniwersytetu Wrocławskiego, Państwowego Instytutu geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie i Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Dotychczasowe badania wskazywały na to, że nasi przodkowie z gatunku Homo sapiens stopniowo rozszerzając swoją obecność na terenach Europy Środkowej i Zachodniej, opanowywali technikę tworzenia ozdób i broni z kłów mamutów oraz dekorowania ich motywami geometrycznymi. Takie ornamenty znajdowano do tej pory na obiektach odkrywanych w południowo-zachodniej Francji i na Jurze Szwabskiej w Niemczech. Dokładne określenie ich wieku było jednak trudne, stąd kwestie związane z początkami noszenia ozdób były wciąż przedmiotem naukowych sporów.
Najnowsze badania, z udziałem naukowców Instytutu Maxa Plancka Antropologii Ewolucyjnej w Lipsku, Uniwersytetu w Bolonii, Uniwersytetu Wrocławskiego, Państwowego Instytutu geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie i Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie pokazały, że dekorowany motywem punktowym naszyjnik z kości, znaleziony w jaskini Stajnia w Polsce, pochodzi sprzed 41,5 tysiąca lat i jest tym samym najstarszym tego typu obiektem, znalezionym na terenie Eurazji. Inne, odkryte wcześniej, są młodsze o co najmniej 2000 lat.
"Określenie dokładnego wieku tej biżuterii miało kluczowe znaczenie dla przypisania jej kontekstu kulturowego. Wyniki są bardzo ekscytujące. Ta praca wskazuje, że najnowsze postępy metod datowania radiowęglowego pozwalają nam minimalizować ilość potrzebnej próbki i osiągać dokładne dane z niewielkim marginesem błędu" - mówi pierwsza autorka pracy, Sahra Talamo, szefowa laboratorium BRAVHO Wydziału Chemii Uniwersytetu w Bolonii.
"Jeśli chcemy dokładnie wyjaśnić, kiedy taka sztuka pojawiła się wśród przedstawicieli Homo sapiens w okresie paleolitu, musimy precyzyjnie datować je metodami radiowęglowymi, szczególnie, jeśli znaleziono je w miejscach o złożonej stratygrafii" - dodaje Talamo.
Badania naszyjnika i znalezionego w tym samym miejscu kościanego szydła prowadzono także metodami mikrotomograficznymi.
"Techniki modelowania w 3D pozwoliły go wirtualnie odtworzyć, a równocześnie pomierzyć i opisać pokrywające go dekoracje" - dodaje Stefano Benazzi, szef Osteoarchaeology and Paleoanthropology Laboratory (BONES Lab) na Wydziale Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu w Bolonii.
Biżuteria została znaleziona wśród kości i kamiennych narzędzi z okresu górnego paleolitu w jaskini Stajnia w 2010 roku przez zespół pod kierunkiem współautora pracy, dr Mikołaja Urbanowskiego. W jaskini znaleziono ślady obecności zarówno neandertalczyków, jak i człowieka współczesnego. Prawdopodobnie podczas wyprawy łowieckiej na tych terenach naszyjnik przełamał się i został w jaskini.
"Ten element biżuterii wskazuje na bardzo dużą kreatywność i nadzwyczajne zdolności manualne przedstawicieli Homo sapiens, którzy zamieszkiwali to miejsce. Płytka ma grubość zaledwie 3,7 milimetra i widać nadzwyczajną precyzję wykonania zarówno dekoracji, jak i otworów potrzebnych do jej zawieszenia" - mówi dr Wioletta Nowaczewska z Uniwersytetu we Wrocławiu.
"Czy zestaw punktów oznacza pozorny tor Księżyca na niebie, czy może podsumowanie łupów, tego nie wiemy. To jednak fascynujące, że podobne ornamenty pojawiały się niezależnie w różnych miejscach Europy" - dodaje prof. Adam Nadachowski z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Autorzy pracy przyznają, że w rozpatrywanych do tej pory scenariuszach ekspansji Homo sapiens w Europie terytorium Polski było do tej pory przeważnie pomijane. Uznawano, że po wyginięciu neandertalczyków te tereny pozostawały przez tysiące lat opuszczone.
"Określenie wieku naszyjnika i szydła z jaskini Stajnia ostatecznie pokazuje, że Homo sapiens na terenach Polski rozprzestrzeniali się w tym samym czasie co w zachodniej Europie. Ten ważny wynik zmieni naszą perspektywę widzenia zdolności do adaptacji tych grup i postawi pod znakiem zapytania dotychczasowe teorie rozprzestrzeniania się artystycznych innowacji" - dodaje dr Andrea Picin z Instytutu Maxa Plancka Antropologii Ewolucyjnej w Lipsku.