W piątek 5 kwietnia w należącym do Filmoteki Narodowej kinie Iluzjon w Warszawie odbędzie się uroczysta premiera po latach. To zrekonstruowana adaptacja "Wiernej rzeki" Stefana Żeromskiego o powstaniu styczniowym. "Rok 1863" w 1922 roku nakręcił Edward Puchalski. To filmowy zabytek.
Po pierwsze to najstarszy zabytek polskiej kinematografii, który jest ekranizacją dzieła literackiego. Po drugie reżyser sfilmował autentycznych powstańców styczniowych - siwobrodych, czcigodnych starców, którzy w jednej ze scen uczestniczą w uroczystym nabożeństwie. Film ma więc wartość sentymentalną i historyczną. W zbiorach Filmoteki Narodowej przechowywane były dwie kopie filmu "Rok 1863". W ramach projektu Nitrofilm zostały one zeskanowane oraz przeanalizowane pod kątem merytorycznym. Dotychczas udostępniana, niekompletna kopia okazała się wersją wyprodukowaną w 1932 roku. Druga z kopii zapisana została na taśmie Agfa przed rokiem 1924 i niewątpliwie jest pierwotną, prawie kompletną wersją filmu. Procesom digitalizacji i restauracji został poddany materiał pierwotny, uzupełniony o brakujące fragmenty filmu zarejestrowane na kopii z 1932 roku.
Reżyser Edward Puchalski zaczął karierę filmową w czasie I wojny światowej, odnosząc wielkie sukcesy na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Po powrocie do Polski stał się jednym z najbardziej znanych reżyserów i scenarzystów filmowych. Film "Rok 1863" powstał we wczesnym okresie funkcjonowania młodej kinematografii odradzającego się państwa polskiego. W roli rannego księcia Odrowąża wystąpił popularny w pierwszej połowie lat 20. aktor Ryszard Sobiszewski. W filmie wystąpili także znani i utalentowani aktorzy teatralni, których przygoda z filmem zakończyła się udziałem w kilku produkcjach pierwszej połowy lat 20. Stąd właśnie niepowtarzalna okazja obejrzenia w "Roku 1863" zapomnianych aktorek - Stanisławy Chrzanowskiej czy Heleny Marcello-Palińskiej. W rolę Salomei wcieliła się natomiast Maria Hryniewiczówna.
Premiera po latach zaplanowana jest na 5 i 7 kwietnia w warszawskim Iluzjonie. Autorem muzyki do "Roku 1863" jest Michał Lorenc, jeden z najwybitniejszych współczesnych kompozytorów muzyki filmowej. Muzyka autorstwa Michała Lorenca zabrzmi na żywo w wykonaniu zespołu DesOrient. Pokazy filmu uzupełnią liczne wydarzenia towarzyszące - dyskusje panelowe, wystawy, pokazy edukacyjne oraz projekcje filmów związanych z powstaniem styczniowym.