Alice Munro - nazywana przez krytyków "kanadyjskim Czechowem" - została laureatką tegorocznej, literackiej Nagrody Nobla. To pisarka uważana za jedną z najznamienitszych żyjących autorek krótkich form prozatorskich.
Alice Munro to "mistrzyni krótkiej formy literackiej" (ang. "master of the contemporary short story") - uzasadniła w werdykcie Akademia Szwedzka przyznając literacką Nagrodę Nobla kanadyjskiej pisarce. "Jej opowiadania charakteryzuje klarowna konstrukcja i psychologiczny realizm. Niektórzy krytycy nazywają ją kanadyjskim Czechowem" - napisano na stronie Szwedzkiej Akademii.
Opowiadania Munro często rozgrywają się w małym miasteczku na kanadyjskiej prowincji, gdzie opinia publiczna wyznacza standardy moralne mieszkańców i decyduje, co jest właściwe, a co nie. Bohaterowie Munro często muszą porzucić marzenia młodości pod ciężarem dnia codziennego. Bardzo często bohaterkami opowiadań Munro są kobiety, a ich tematem - codzienność pani domu.
Na polski przełożono kilka książek pisarki m.in.: "Taniec szczęśliwych cieni", "Kocha, lubi, szanuje...", "Uciekinierka", "Widok z Castle Rock", "Zbyt wiele szczęścia" i "Drogie życie". Książki Munro publikowało Wydawnictwo Literackie i W.A.B.
Alice Munro urodziła się 10 lipca 1931 roku w Wingham, w kanadyjskiej prowincji Ontario. Jej matka była nauczycielką, a ojciec farmerem. Studiowała dziennikarstwo i literaturę, ale rzuciła studia, gdy wyszła za mąż w 1951 roku. Wraz z mężem osiedlili się w miasteczku Victoria w Kolumbii Brytyjskiej, gdzie otworzyli księgarnię.
Zaczęła pisać jako nastolatka, ale pierwsza jej książka ukazała się w 1968 roku - tom opowiadań "Dance of the Happy Shades" (1968). Trzy lata później opublikowała kolejny zbiór: "Lives of Girls and Women", który krytycy zaliczają do gatunku Bildungsroman. Inne jej książki to m.in. "Who do you Think you are" (1978), "The Moons of Jupiter" (1982), "Runway" (2004), "Widok z Castel Rock" (2006) i "Too Much Happines" (2009). Zbiór "Hateship, Friendship, Courtship, Loveship, Marriage" (2001) stała się podstawą scenariusza filmu "Away from Her" (2006) w reżyserii Sarah Polley. Najnowsza książka Munro to "Dear Life" (2012).
W 2009 r. przyznano jej prestiżową Międzynarodową Nagrodę Bookera za całokształt twórczości literackiej.
Alice Munro w tym roku oświadczyła, że "Drogie życie" to jej ostatnia książka, że zawiesza twórczość literacką. Pisarka mieszka obecnie w Clinton, niedaleko Wingham, gdzie przyszła na świat, czyli w scenerii swoich opowiadań. Nie odebrała telefonu od Szwedzkiej Akademii, jej przedstawiciel nagrał jej się na sekretarkę z wiadomością o Noblu.
Literacka nagroda Nobla, której tegorocznego laureata poznamy w czwartek, przyznawana jest od 112 lat. Cztery razy wyróżniono nią dwie osoby jednocześnie, a siedem razy w ogóle nie wyłoniono laureata. Do 2012 roku wśród 109 nagrodzonych pisarzy znalazło się 12 kobiet.
Najczęściej Nobla dostawali pisarze i poeci z obszaru języka angielskiego - 26 razy. Twórców francuskojęzycznych na liście dotychczasowych noblistów jest 13, tyle samo razy odbierał Nobla literat niemieckojęzyczny. Kolejna grupa laureatów nagrody Nobla to Słowianie (11), w tym czwórka Polaków oraz czwórka Rosjan, jeden Serb i jeden Czech. Listę nagrodzonych Słowian dopełnia Josif Brodski, piszący zarówno po rosyjsku, jak i angielsku (nagrodę otrzymał jako obywatel USA).
Tyle samo jest noblistów włoskich co hiszpańskich - po pięciu. Jeśli jednak doliczyć do tych ostatnich sześciu laureatów z Ameryki Łacińskiej, to hiszpańskojęzycznych noblistów będzie jedenastu. Dwa razy przyznano Nobla Chińczykowi (Gao Xingjian i Mo Yan), Imre Kertesz - jedyny noblista języka węgierskiego, a Orhan Pamuk - tureckiego. Jedyny pisarz arabski nagrodzony Noblem to Naguib Mahfouz.
Najmłodszym literackim noblistą był Rudyard Kipling, który w 1907 roku, gdy przyznano mu nagrody miał zaledwie 42 lata, najstarszą laureatką była Doris Lessing, która w 2007 roku, gdy przyznano jej nagrodę, skończyła 88 lat.
W historii nagrody tylko dwa razy przyznano ją pośmiertnie - w 1931 r. uhonorowano nią Erika Axela Karfeldta, wybitnego poetę i członka Szwedzkiej Akademii, który przez 20 lat pełnił funkcję jej sekretarza. Choć dwukrotnie w ciągu jego życia akademicy głosowali na niego, za każdym razem oponował, tłumacząc, że nie powinno się nagradzać samego siebie. W 1961 roku zdarzyło się, że laureat, Dag Hammarskjold, zmarł pomiędzy ogłoszeniem werdyktu akademii a ceremonią wręczenia Nobla. W 1974 roku w regulaminie nagrody zastrzeżono, że może być ona przyznawana tylko żyjącym literatom.
Siedem razy - w latach 1914, 1918, 1935 i 1940-43 nagrody w ogóle nie przyznawano.
Czterokrotnie literacką Nagrodę Nobla przyznano podwójnie. Otrzymali ją wspólnie w 1904 r. hiszpański dramatopisarz Jose Echegaray i francuski poeta Frederic Mistral, autor słownika dialektu prowansalskiego. W 1917 r. dwoma noblistami zostali Duńczycy: Henrik Pontoppidan i Karl Gjellerup. Kolejny raz dwoma laureatami byli w 1966 r. szwedzka poetka Nelly Sachs i prozaik z Izraela, tworzący w języku hebrajskim Samuel Joseph Agnon, który pisał m.in. powieści o polskich Żydach. Po raz czwarty podwójny Nobel został przyznany w 1974 r. Szwedom: pisarzowi Eyvindowi Johnsonowi i poecie Harry'emu Martinsonowi.
Tylko dwóch pisarzy nie przyjęło nagrody - Jean Paul Sartre (argumentował, że "pisarz nie powinien dać się przekształcić w instytucję") i Borys Pasternak (któremu przyjęcia nagrody zakazały władze radzieckie).
Szwedzka Akademia lubi zaskakiwać publiczność. W ostatnim dziesięcioleciu kilka razy wybierano pisarzy niemal nieznanych nawet krytykom literackim, jak Chińczyk Gao Xingjian. Harold Pinter jest co prawda szeroko znany, lecz jego zaangażowanie w politykę sprawiło, że wybór ten postrzegany był jako kontrowersyjny. Także Nobel dla Austriaczki Elfriede Jelinek w 2004 roku podzielił środowiska literackie na świecie - tym razem krytykowano zaangażowanie pisarki w feminizm oraz jej lewicowe poglądy. Nagroda dla Orhana Pamuka spotkała się z aprobatą niemal wszędzie, poza ojczyzną pisarza, gdzie opinia publiczna nie umie mu wybaczyć, że otwarcie nazywa ludobójstwem rzeź Ormian przeprowadzoną przez jego rodaków na początku XX wieku.
Najbardziej kontrowersyjnym Noblem literackim pozostaje jednak decyzja jury z 1974 roku, kiedy wybrano szwedzkich pisarzy: Eyvinda Johnsona i Harry'ego Martinsona. Obserwatorów oburzyło nie to, że nagrodzeni pisarze byli mało znani, ani nawet nie okoliczność, że wybierając ich pominięto takie sławy jak Graham Greene czy Saul Bellow. Kontrowersje wzbudził fakt, że obaj nagrodzeni literaci zasiadali w noblowskim panelu i uczestniczyli w głosowaniu wybierając laureata.
Emocje towarzyszące spekulacjom może nieco ochłodzić przypomnienie, że wielcy pisarze - tacy jak Marcel Proust, James Joyce, Bertolt Brecht, Jorge Borges czy Graham Greene - nigdy Nobla nie dostali, a nazwiska wielu literatów uhonorowanych tą nagrodą szybko odeszły w zapomnienie.
(mal)