Początek listopada to czas wspominania tych, których już z nami nie ma. Przypominamy ludzi polityki, kultury, nauki i sportu zmarłych w ciągu minionego roku.
14 listopada 2022 r. wieku 89 lat zmarł Jerzy Połomski. Na przełomie lat 60. i 70. piosenkarz stał się jednym z najpopularniejszych artystów estradowych w Polsce. Wylansował takie przeboje jak "Cała sala śpiewa", "Daj", "Bo z dziewczynami" czy "Komu piosenkę?".
W 1959 r. Połomski zadebiutował jako solista, nagrywając swojego pierwszego long-playa pod tytułem "Podwieczorek z piosenką". Kolejne płyty - m.in. "Nie zapomnisz nigdy" (1972), "Warszawa moja miłość" (1974), "Z tobą świat nie ma wad" (1976) - utwierdziły jego pozycję jako jednego z czołowych piosenkarzy w kraju.
29 listopada 2022 r. zmarł Roman Załuski. Reżyser filmowy i scenarzysta miał 85 lat.
Roman Załuski był twórcą hitów takich jak "Kogel-mogel" czy "Och, Karol". Okazjonalnie pojawiał się także przed kamerą jako aktor. Można go zobaczyć w produkcjach takich jak: "Zemsta" (1956), "Szatan z siódmej klasy" (1960), "Rzeczywistość" (1960), a także "Jeśli się odnajdziemy" (1982).
7 grudnia 2022 r. zmarł Jan Nowicki. Wybitny aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, a także pedagog, pisarz i poeta miał 83 lata.
Na wielkim ekranie Nowicki debiutował w 1963 roku - w "Przygodzie noworocznej". Później przyszły większe role w takich filmach jak "Popioły" w reż. Andrzeja Wajdy, "Trzecia część nocy" Andrzeja Żuławskiego czy "Pan Wołodyjowski" Jerzego Hoffmana. Pierwszą główną rolę - absolwenta studiów wyższych, który wyrusza w świat - zagrał w "Barierze" Jerzego Skolimowskiego.
Jedną z jego najbardziej pamiętnych ról Nowickiego jest ta w "Sanatorium pod klepsydrą" - filmowej adaptacji prozy Brunona Schulza, w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa. Nowicki zagrał Józka, który w tajemniczym, istniejącym poza czasem sanatorium spotyka zmarłego ojca.
Wielką popularność przyniósł Nowickiemu tytułowy "Wielki Szu" (1983 roku), oszust karciany z filmu w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.
12 grudnia 2022 r. zmarł Mirosław Hermaszewski - pierwszy polski kosmonauta. Miał 81 lat.
27 czerwca 1978 roku Mirosław Hermaszewski razem z Piotrem Klimukiem wyleciał na orbitę okołoziemską statkiem Sojuz 30. W czasie misji 126 razy okrążył ziemię astronauci wrócili na ziemię 5 lipca.
Dzięki lotowi Hermaszewskiego Polska została czwartym krajem na świecie, którego obywatel znalazł się w kosmosie - po Związku Radzieckim, Stanach Zjednoczonych i Czechosłowacji. Lot odbył się w ramach radzieckiego programu Interkosmos.
Mirosław Hermaszewski brał udział w nagraniu charytatywnych audiobooków RMF FM, tworzonych z myślą o dzieciach przebywających w szpitalach. Na płycie z cyklu "Bajki oparte na Faktach" zgodził się wykonać wyjątkowe zadanie i przeczytał nową wersję "Lokomotywy", napisaną przez jednego z naszych słuchaczy. Z kolei w "120 przygodach Koziołka Matołka" jego głosem przemówiła Gwiazda. O tym, jak wyglądały nagrania, możecie przeczytać tutaj.
13 grudnia 2022 r. zmarł Mariusz Walter - jeden z twórców TVN, współzałożyciel i współwłaściciel grupy ITI. Miał 85 lat.
Mariusz Walter w 1963 r. zaczął pracować w TVP w Warszawie. Tam realizował, reżyserował i pisał scenariusze filmów dokumentalnych i programów.
Walter odszedł z TVP w 1982 r. W latach 90. zaczął tworzyć telewizję TVN, która miała stać się konkurencją dla telewizji publicznej.
Do 2001 r. Walter był prezesem TVN. W zarządzie ITI (właściciela TVN) zasiadał do 2012 r.
26 grudnia 2022 r. w wieku 70 lat zmarł Emilian Kamiński - aktor i reżyser teatralny, filmowy, musicalowy i dubbingowy, a także wokalista. Wspólnie z żoną stworzył warszawski Teatr Kamienica.
Emilian Kamiński był absolwentem warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, którą ukończył z wyróżnieniem w 1975 roku. Zadebiutował w filmie "Akcja pod Arsenałem" pod koniec lat 70.
Dużą sympatię widzów przyniosła mu rola Jerzego - pełnego fantazji malarza w kinowej i telewizyjnej ekranizacji powieści Kornela Makuszyńskiego "Szaleństwa Panny Ewy". Znany był też z roli Bociana w komediach Jacka Bromskiego "U Pana Boga w ogródku" i "U Pana Boga za miedzą". Do ostatnich dni pracował na planie najnowszego części tej serii - "U Pana Boga w Królowym Moście". Grał w tym filmie i serialu jedną z dużych ról. Prawie wszystko z jego udziałem mam już nakręcone, w styczniu mieliśmy jeszcze jakieś drobiazgi nagrać. Będą sobie musiał bez nich poradzić - mówił Bromski.
Emilian Kamiński był też aktorem dubbingowym. Użyczył swojego głosu m.in. Pumbie - guźcowi z filmu "Król Lew" czy tytułowemu bohaterowi animowanej serii "Kot Tip Top".
27 grudnia 2022 r. w wieku 63 lat zmarł Andrzej Iwan, były znakomity piłkarz m.in. Wisły Kraków, Górnika Zabrze i reprezentacji Polski, z którą w 1982 roku zajął trzecie miejsce na mistrzostwach świata w Hiszpanii.
Po zakończeniu kariery próbował swoich sił jako trener, menedżer i skaut. Był m.in. asystentem Adama Nawałki w Wiśle Kraków i Zagłębiu Lubin. Samodzielnie prowadził Okocimskiego Brzesko.
29 grudnia 2022 r. w wieku 82 lat w szpitalu w Sao Paulo zmarł Brazylijczyk Edson Edson Arantes do Nascimento, czyli Pele, uważany często za najlepszego piłkarza w historii. Jako jedyny w historii trzykrotnie cieszył się z tryumfu w mistrzostwach świata. Z ekipą "Canarinhos" tryumfował w 1958, 1962 i 1970 roku.
W drużynie narodowej w latach 1957-71 Pele zdobył 77 goli w 92 meczach. W 1975 roku podpisał kontrakt z nowojorskim Cosmosem i wraz z innymi sławnymi graczami przyczynił się do popularyzacji europejskiego "soccera" w Ameryce. 1 października 1977 rozegrał pożegnalny mecz w barwach ukochanego Santosu, z którym był związany przez większość kariery.
W ankiecie francuskiego dziennika "L'Equipe" Pele został uznany za najlepszego sportowca XX wieku, a w plebiscycie magazynu "World Soccer" w 1999 roku - za najlepszego piłkarza minionego stulecia.
29 grudnia 2022 r. odeszła Vivienne Westwood - brytyjska projektantka mody. Miała 81 lat.
Westwood zyskała rozgłos na modowej scenie w latach 70. dzięki swoim androgynicznym projektom, t-shirtom z hasłami i lekceważącemu podejściu do establishmentu. Do świata mody wniosła radykalną zmianę podejścia do tzw. stylu ulicy, projektując m.in. stroje dla zespołu Sex Pistols.
Westwood zaprojektowała w 1989 roku strój dla ówczesnej brytyjskiej premier Margaret Thatcher, w którym pojawiła się na okładce kolorowego magazynu.
Królowa Elżbieta II przyznała jej tytuł szlachecki "za zasługi dla mody" i podczas oficjalnej ceremonii w Pałacu Buckingham uhonorowała ją Orderem Imperium Brytyjskiego.
31 grudnia 2022 r. zmarł Benedykt XVI (Joseph Ratzinger), zwierzchnik Kościoła katolickiego od 2005 do 2013 r. Był pierwszym emerytowanym papieżem w historii. Miał 95 lat.
Benedykt XVI był następcą papieża Jana Pawła II. Jego wybór nie był zaskoczeniem. W maju 2006 roku odbył pielgrzymkę do Polski i odwiedził Warszawę, Kraków, Wadowice, Oświęcim, Kalwarię Zebrzydowską i Częstochowę.
Pod koniec swojego pontyfikatu Benedykt XVI zmagał się z coraz głośniejszymi skandalami seksualnymi wśród duchownych i aferą związaną z finansami Watykanu. Jak się później okazało, od początku jego pontyfikatu jego osobisty kamerdyner Paolo Gabriele wynosił z Kurii tajne dokumenty. Został on w 2012 roku aresztowany i skazany na 1,5 roku więzienia w areszcie domowym. Po kilku miesiącach Gabiele został ułaskawiony przez Benedykta XVI.
11 lutego 2013 roku podczas konsystorza Benedykt XVI ogłosił nieoczekiwanie rezygnację z posługi biskupa Rzymu, co wytłumaczył podeszłym wiekiem - miał wówczas prawie 86 lat - i utratą sił. Oficjalnie swoją funkcję przestał pełnić 28 lutego 2013 roku o godzinie 20:00.
27 stycznia zmarł prof. Aleksander Krawczuk, wybitny znawca starożytności. W czerwcu skończyłby 101 lat.
Krawczuk popularyzował historię i kulturę starożytną m.in. w Telewizji Polskiej, gdzie miał program "Antyczny świat Krawczuka". W czasopiśmie "Przekrój" prowadził cykl "Poczet cesarzy rzymskich".
Krawczuk był autorem licznych publikacji, w tym biografii Gajusza Juliusza Cezara, Kleopatry, Konstantyna Wielkiego. Wśród książek jego autorstwa są m.in. "Ród Argeadów", "Tytus i Berenika", "Poczet cesarzy rzymskich". Jego książki były tłumaczone na wiele języków.
1 lutego zmarł Leonard Pietraszak - wybitny aktor teatralny i filmowy. Miał 86 lat.
Pietraszak stworzył niezapomniane role w wielu kultowych polskich produkcjach. Ogromną sympatię wielu pokoleń widzów zdobył m.in. jako doktor Karol Stelmach w "Czterdziestolatku", pułkownik Krzysztof Dowgird w serialu "Czarne chmury", pułkownik Wareda w "Karierze Nikodema Dyzmy" czy Gustaw Kramer w "Vabanku" i "Vabanku II".
W dorobku Pietraszaka są też role w takich filmach i serialach jak m.in. "Jak rozpętałem drugą wojnę światową", "Perła w koronie", "Rodzina Połanieckich", "Królowa Bona", "Trójkąt bermudzki" czy "Złoto dezerterów".
3 lutego zmarł Szewach Weiss - poseł do Knesetu w latach 1981-1991 oraz przewodniczący tej izby od 1992 do 1996 roku, a także ambasador Izraela w Polsce w latach 2001-2003. Miał 87 lat.
Weiss był wielokrotnie nagradzany za swoją działalność społeczno-polityczną. Otrzymał m.in. Nagrodę Tolerancji, nagrodę ministra kultury za zasługi dla kultury polskiej, w 2004 r. prezydent uhonorował go Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP. A pięć lat później za działalność wzmacniającą pozycję Polski na arenie międzynarodowej otrzymał od ministra spraw zagranicznych Odznakę Honorową "Bene Merito". Był doktorem honoris causa m.in. Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego oraz honorowym obywatelem Wałbrzycha i Kalisza.
15 lutego zmarła amerykańska aktorka filmowa Raquel Welch.
Widzowie pamiętają Welch również z roli Constance de Bonacieux w filmach "Trzej muszkieterowie" i "Czterej muszkieterowie" Richarda Lestera.
Jak podkreśla "Variety", aktorka była jedną z pierwszych kobiet, które zagrały główne role - a nie wyłącznie obiekty westchnień - w westernach.
15 lutego w wieku 65 lat zmarł Grzegorz Skrzecz - były pięściarz wagi ciężkiej. W 1982 roku wywalczył brązowy medal mistrzostw świata w Monachium, a rok później brąz mistrzostw Europy w Warnie. Był pięciokrotnym mistrzem kraju w barwach Gwardii Warszawa.
W 1980 roku Skrzecz uczestniczył w igrzyskach olimpijskich w Moskwie; przegrał w ćwierćfinale ze słynnym Kubańczykiem Teofilo Stevensonem. Łącznie stoczył 236 walk i wygrał 204 z nich.
Po zakończeniu sportowej kariery Skrzecz był ekspertem telewizyjnym oraz trenerem. Grał również epizodyczne role w filmach fabularnych, m.in. "Sztos" i "Chłopaki nie płaczą".
10 marca w wieku 74 lat zmarł Janusz Weiss - popularny dziennikarz radiowy i prezenter telewizyjny.
Weiss był jednym z założycieli grupy kabaretowej Salon Niezależnych, pamiętanej do dziś m.in. za sprawą piosenki "Telewizja".
Janusz Weiss był jednym z współtwórców Radia ZET. Prowadził takie audycje jak "Dzwonię do Pani, Pana w bardzo nietypowej sprawie" i "Wszystkie pytania świata".
30 marca w wieku 71 lat zmarł Paweł Śpiewak - wybitny socjolog, poseł na Sejm w latach 2005-2007, a także wykładowca i dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego w latach 2011-2020.
Paweł Śpiewak był autorem wielu prac naukowych m.in. "Ideologii i obywateli", "W stronę wspólnego dobra", "Pamięci po komunizmie" czy książki "Żydokomuna".
Śpiewak uważał, że nie wolno dopuścić, aby dyskurs publiczny oddać w ręce polityków. "W epokach apolitycznych znika tak poczucie dobra wspólnego, jak wspólne poczucie rzeczywistości. Niknie potrzeba debat i sporów. Ludzie albo uciekają od polityki, porażeni trudnościami epoki, albo przed nią się bronią, nie chcąc brać udziału w czymś, co jest niezrozumiałe, co ich przerasta, co zdaje się obce, poza ludzką kontrolą, albo też przemocą z udziału w życiu publicznym zostają usunięci. Wspólna rozmowa znika. Miejsce wielogłośnej debaty zajmuje milczenie lub siła. Ogarnia nas cisza. (...) Polityka przechodzi w ręce specjalistów: ideologów czy ekspertów. To, co prywatne, wypiera całkowicie to, co publiczne. Sfera publiczna traci swoją moc rozjaśniania, budowania, wiązania ludzi" - pisał w "Ideologiach i obywatelach".
2 maja zmarł Paweł Smoleński - znany reporter, publicysta i autor książek. Miał 63 lata.
Smoleński był autorem takich książek jak m.in. "Pokolenie kryzysu", "Salon patriotów", "Pochówek dla rezuna", "Irak. Piekło w raju", "Izrael już nie frunie", "Bedzies wisioł za cosik. Godki podhalańskie" (wraz z Bartłomiejem Kurasiem), "Zielone migdały, czyli po co światu Kurdowie", "Krzyżyk niespodziany. Czas Goralenvolk" (wraz z Bartłomiejem Kurasiem) i "Czerwony śnieg na Etnie" (wraz z Jarosławem Mikołajewskim).
Smoleński był wielokrotnie nagradzanym autorem. Otrzymał m.in. Nagrodę im. Kurta Schorka, Nagrodę Pojednania Polsko-Ukraińskiego oraz Nagrodę Premio Kapuściński przyznawaną przez Włoskie Towarzystwo Geograficzne, Festival della Letteratura di Viaggio oraz rodzinę Ryszarda Kapuścińskiego.
17 maja w szwajcarskich Alpach zginął alpinista i instruktor wspinaczki sportowej Kacper Tekieli. Był mężem mistrzyni olimpijskiej w biegach narciarskich Justyny Kowalczyk-Tekieli. Miał 38 lat.
Kacper Tekieli chciał wyrównać rekord znanego szwajcarskiego wspinacza Ueliego Stecka, który zdobył wszystkie alpejskie 4-tysięczniki. Próba Polaka zakończyła się pod Jungfrau, gdzie zaskoczyła go lawina.
24 maja zmarła Tina Turner, nazywana królową rock and rolla. Miała 83 lata.
Turner była najczęściej nagradzaną artystką rock and rollową w historii przemysłu fonograficznego - laureatką 70 nagród muzycznych, w tym aż ośmiu nagród Grammy. Sprzedała ponad 200 milionów płyt na całym świecie.
Turner wylansowała takie światowe przeboje jak "Simply the Best", "What's Love Got To Do With It", "We Don't Need Another Hero", Private Dancer", "Tonight" czy "GoldenEye".
12 czerwca w wieku 86 lat zmarł Silvio Berlusconi. Był jednym z najbardziej rozpoznawalnych włoskich polityków, trzykrotnym premierem Włoch, magnatem medialnym, przyjacielem Putina i skandalistą.
21 lipca w wieku 96 lat zmarł Tony Bennett, amerykański wokalista jazzowy. Wydał ponad 70 albumów, które przyniosły mu liczne Nagrody Grammy.
W latach 50. i 60. Bennett nagrał swoje największe przeboje: "Because Of You", "Cold, Cold Heart", "Rags To Riches" oraz "I Wanna Be Around". Jego wersja piosenki "I Left My Heart in San Francisco" z 1962 r. tylko powiększyła jego sławę.
W 2014 r. w wieku 88 lat Bennett pobił rekord jako najstarszy żyjący wykonawca, którego album "Cheek to cheek", projekt muzyczny stworzony wspólnie z amerykańską piosenkarką Lady Gagą, zajął pierwsze miejsce na liście tygodnika "Billboard".
26 lipca w wieku 56 lat zmarła Sinead O'Connor, irlandzka piosenkarka.
O’Connor wydała 10 albumów studyjnych. Największą popularność przyniosła jej piosenka "Nothing Compares 2 U". Był to cover utworu napisanego przez Prince'a. Piosenka została uznana za singiel numer 1 na świecie w 1990 roku przez Billboard Music Awards i nadal pozostaje jednym z najpopularniejszych popowych przebojów wszech czasów.
W 1991 r. płyta O'Connor "I Do Not Want What I Haven’t Got" została nagrodzona statuetką Grammy za najlepszy album muzyki alternatywnej.
Skandal wywołał występ O'Connor w programie "Saturday Night Live" w 1992 r. Po wykonaniu piosenki "War" Boba Marleya podarła zdjęcie papieża Jana Pawła II. Zaprotestowała w ten sposób przeciwko ukrywaniu i tuszowaniu przez Kościół katolicki przypadków pedofilii wśród księży.
27 sierpnia odszedł Andrzej Precigs. Aktor zmarł w wieku 74 lat. Występował m.in. w Teatrze im. Ludwika Solskiego w Tarnowie, w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi oraz w Teatrze Nowym w Warszawie.
Na swoim koncie ma kilkadziesiąt ról filmowych i serialowych. Występował w filmach "Akcja pod Arsenałem" Jana Łomnickiego (1977), "Biały mazur" Wandy Jakubowskiej (1979), "Polonia Restituta" Bohdana Poręby (1980), "Miś" Stanisława Barei (1980), "Nad Niemnem" Zbigniewa Kuźmińskiego (1986), "Trzy kolory. Biały" Krzysztofa Kieślowskiego (1994) oraz "Gry uliczne" Krzysztofa Krauzego (1996). Grał też m.in. w takich produkcjach jak: "Nad Niemnem", "Lalka", "Pogranicze w ogniu", "Daleko od szosy", "Polskie drogi", "Czas honoru".
Serialowa publiczność znała go m.in. z "Klanu" (występował jako profesor Julian Deptuła), a także z "M jak miłość".
21 października odszedł Sir Bobby Charlton - legenda Manchesteru United i reprezentacji Anglii.
Charlton rozegrał 106 meczów w barwach seniorskiej reprezentacji Anglii (wcześniej grał też w młodzieżowej) i strzelił 49 bramek. Był najlepszym strzelcem kadry od 1968 r. aż do 2015 r.
25 października w Krakowie zmarła przyjaciółka Jana Pawła II Wanda Połtawska.
To Wandzie Półtawskiej nowo wybrany papież zlecił uporządkowanie swoich prywatnych dokumentów. Z czasem zaczęła odgrywać też coraz większą rolę w Kościele krakowskim.
Jan Paweł II, z którym przyjaźniła się przez ponad pół wieku, pisał o niej: "Mój ekspert osobisty od 'Humanae vitae'". Włoski dziennik "La Stampa" nazwał ją kiedyś "Agentem 007 papieża".
29 października w wieku 54 lat zmarł Matthew Perry, jedna z gwiazd serialu "Przyjaciele".
"Jesteśmy zdruzgotani odejściem naszego kochanego przyjaciela. Matthew był niezwykle utalentowanym aktorem i nieodłączną częścią rodziny Warner Bros. Television Group. Wpływ jego komediowego geniuszu można było poczuć na całym świecie, a jego dziedzictwo przeżyje w sercach wielu ludzi. To dzień, w którym złamane zostały nasze serca. Wysyłamy miłość jego rodzinie, jego bliskim i oddanym fanom" - przekazało Warner Bros. w oświadczeniu.