"Witaj majowa jutrzenko, świeć naszej polskiej krainie!". Tymi słowami rozpoczyna się pieśń nawiązująca do wydarzeń sprzed 229 lat. Czym jest Święto Narodowe Trzeciego Maja?
3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni przyjął ustawę rządową, która do dziś nazywana jest Konstytucją 3 Maja. Powszechnie uważana jest ona za pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną ustawą regulującą ustrój prawny, obowiązki obywateli oraz organizację władz państwowych.
Według historyków, Konstytucja 3 Maja to ważny element pamięci zbiorowej. Prof. Henryk Samsonowicz uważa, że Polska odzyskiwała niepodległość trzykrotnie: właśnie 3 maja 1791 r. oraz 11 listopada 1918 r. i 4 czerwca 1989 r.
Konstytucja 3 Maja została uchwalona w celach ratowania Rzeczypospolitej. W roku 1772 doszło do pierwszego rozbioru Polski (przez Prusy, Rosję i Austrię). Duża część terytorium kraju została zajęta przez obcych najeźdźców.
Sesja, podczas której uchwalona została Konstytucja odbyła się na Zamku Królewskim w Warszawie. 3 maja 1791 roku w Sali Senatorskiej tłumnie zebrali się senatorowie oraz posłowie (łącznie ok. 500 osób). Król Stanisław August Poniatowski przemawiał tego wieczoru trzykrotnie.
Poniatowski mówił, że dawny ustrój musi zostać naprawiony. Gdy po raz czwarty podniósł rękę, aby zasygnalizować, że chce zabrać głos - zebrani przypadkowo odebrali ten gest, jako przyjęcie dokumentu przez aklamację. Rozległy się okrzyki: "Wiwat Król! Wiwat Konstytucja!". Król złożył od razu przysięgę na Ustawę Rządową.
Moment zaprzysiężenia Konstytucji 3 maja naszkicował m.in. francuski malarz Jan Piotr Norblin. Właśnie jego prace wiele lat później zainspirowały Jana Matejkę.
Norblin w czasie obrad Sejmu był gdzieś na galeriach i dlatego właśnie widok został ujęty z góry, z ptasiej perspektywy - tłumaczy historyk sztuki Aneta Biały. Szkicując panoramę Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego w Warszawie Norblin miał mnóstwo pracy, bo jak mówią eksperci na jego szkicach można się doliczyć 1000 osób.
Przede wszystkim, wprowadziła jedność państwa. Oznaczało to, że w kraju miał być jeden rząd, skarb oraz armia. W pierwszym artykule dokumentu określono też dominującą rolę religii katolickiej. Kolejne artykuły stanowiły też o ważności szlachty oraz mieszczaństwa, a także opisywały poddaństwo chłopów wobec szlachty.
Konstytucja wprowadziła też trójpodział władzy. Władza ustawodawcza spoczywała na dwuizbowym parlamencie (Sejm i Senat), funkcja wykonawcza przypadała królowi oraz rządowi, a rola sądownicza została powierzona niezależnym trybunałom.
Konstytucja straciła znaczenie już 24 lipca 1792 roku. Wtedy to Stanisław August Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej. W 1793 roku przestała obowiązywać jako akt prawny. Dopiero 30 kwietnia 1990 roku Sejm przywrócił Święto Narodowe Trzeciego Maja.
W ten sposób tradycja sięgająca roku 1791 wróciła.