Jajka, wędlina, chleb, sól, pieprz, chrzan, ciasto. Wszystko w towarzystwie baranka. Oto, co najczęściej wkładamy do koszyczka wielkanocnego – symbolu Wielkiej Soboty. Święconka nawiązuje do zmartwychwstałego Chrystusa czy wyrzeczeń okresu Wielkiego Postu.
Wielka Sobota to w tradycji chrześcijańskiej dzień oczekiwania na zmartwychwstanie Chrystusa. To także czas święcenia pokarmów. Tradycja sięga czasów wczesnochrześcijańskich, gdy składano ofiary ze zbóż, oliwy, chleba, wina, oliwek czy sera.
Później zaczęto święcić te pokarmy, których nie spożywano w czasie Wielkiego Postu. Do Polski zwyczaj zawędrował dopiero w XIII w. i zdobył popularność, która trwa do dzisiaj. W dawnych czasach; rzecz dotyczyła szczególnie zamożnej części społeczeństwa, to duchowny przyjeżdżał do domu, gdzie często błogosławił wszystko, co znajdowało się na stole.
A jak jest dziś? Jakie produkty wybieramy do poświęcenia i jakie jest ich znaczenie?
Chleb jest przede wszystkim symbolem Ciała Chrystusa przyjmowanego w trakcie mszy świętej. To także pamiątka cudownego rozmnożenia pokarmu przez Jezusa. Chleb symbolizuje sytość, dostatek i pomyślność.
W wielkanocnej święconce nie może brakować jajka. To symbol zmartwychwstałego Jezusa, życia i zwycięstwa nad śmiercią. To także znak płodności. Dzielenie się jajkiem to ważny element niedzielnego śniadania. Czynność skutkuje zacieśnianiem się więzi rodzinnych. W przeszłości święconym jajkiem dotykano zwierzęta domowe, by uchronić je od chorób. Na polach zakopywano skorupki, co miało zapewnić urodzaj.
Nieodłącznym elementem wyposażenia koszyczka jest baranek. Zwierzę, przygotowane najczęściej z ciasta lub lukru, również uosabia Chrystusa Zmartwychwstałego, który jest nazywany Barankiem Bożym. Baranek jest symbolem niewinności i ofiary. Często towarzyszy mu czerwona chorągiewka - oznaka zwycięstwa życia nad śmiercią. Postać baranka sięga korzeniami do czasów Starego Testamentu, gdy to krew tego zwierzęcia miała uratować Żydów w czasie plag egipskich.
Sól powstrzymuje psucie się pokarmów. Nadaje im smak i jest symbolem prostoty życia, oczyszczenia oraz prawdy. W przeszłości wierzono, że posiada moc odstraszania złych mocy.
Chrzan symbolizuje gorycz Męki Pańskiej zwieńczonej słodyczą Zmartwychwstania. Jak przypomina Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, tradycja ludowa widzi w nim również symbol tężyzny fizycznej, krzepy i witalności. Obecność chrzanu w święconce bywa również tłumaczona jako pamiątka żydowskiego obrzędu, gdy spożywanego baranka przyprawiano gorzkimi ziołami.
To oczywiste nawiązanie do mięsa baranka. Jest to również pamiątka czasów, gdy jedzono o wiele mniej mięsa niż dziś. Było ono wówczas symbolem dostatku i pomyślności i w takim charakterze znajduje miejsce w koszyczku.
Ciasto jest symbolem słodkiej nagrody za umartwienia okresu Wielkiego Postu. To także oznaka kunsztu gospodyni, która je przygotowuje. Baba wielkanocna jest uznawana za przemienienie nieukształtowanej materii w formę doskonałą. W koszyczku, oprócz babki, umieszczamy najczęściej mazurki, babeczki czy inne słodkie wypieki.
Tradycja ludowa głosi, że to zwierzę śpiące z otwartymi oczami. Miało więc zobaczyć Zmartwychwstałego Chrystusa jako pierwsze. Zając jest również symbolem płodności i odradzania się przyrody.
W koszyczku umieszczamy niekiedy jeszcze np. wodę święconą. To symbol Ducha Świętego, oczyszczenia z grzechu i przygotowania do nowego życia.