Jubileusz 80. urodzin Tadeusza Mazowieckiego to okazja do przypomnienia najbardziej charakterystycznych pojęć z okresu powstawania podwalin wolnej Polski.

REKLAMA

Balcerowicza reformy – pakiet ustaw przygotowanych jesienią 1989 roku przez wicepremiera i ministra finansów w rządzie Mazowieckiego, Leszka Balcerowicza, zakładający generalne urynkowienie gospodarki (dotychczas działającej na zasadach centralnego planowania).

Bonhoeffer Dietrich (1906-1945) – teolog i pastor luterański, który jako jeden z nielicznych chrześcijan niemieckich otwarcie przeciwstawił się systemowi nazistowskiemu, stracony w kwietniu 1945 roku.

„Fronda” – potoczne określenie grupy działaczy Stowarzyszenia „PAX”, tworzących wewnętrzną opozycję wobec szefa „PAX”-u Piaseckiego. Grupa obejmowała Stefana Bakinowskiego, Rudolfa Buchałę, Zygmunta Drozdka, Tadeusza Mazowieckiego, Tadeusza Myślika, Ignacego Rutkiewicza, Wojciecha Wieczorka i Janusza Zabłockiego. „Frondyści” zostali we wrześniu 1955 roku zawieszeni przez władze „PAX”-u, a następnie sami odeszli z organizacji.

Głodówka w kościele św. Marcina w Warszawie – akcja protestacyjna w podjęta w maju 1977 roku celem wymuszenia zwolnienia aresztowanych na fali protestów po śmierci Stanisława Pyjasa (7 maja 1977 roku) działaczy opozycji. Rzecznikiem głodujących był Mazowiecki.

Jaworski Seweryn – działacz „Solidarności”, członek zarządu regionu Mazowsze, internowany w stanie wojennym. Legenda głosi, że gdy w „internacie” spotkał się z Mazowieckim, miał go przywitać słowami: „A nie mówiłem, panie Tadeuszu, że trzeba było ostrzej?”. Na co Mazowiecki miał odpowiedzieć: „A nie mówiłem, panie Sewerynie, że trzeba było mądrzej?”.

Kaczmarek Czesław (1895-1963) – biskup kielecki od 1938 roku, aresztowany w 1951 roku, skazany w procesie pokazowym w 1953 roku na 12 lat więzienia, zwolniony w 1957 roku, dopiero po kilku miesiącach uzyskał zgodę na powrót do Kielc. Następnie władze usiłowały wymusić jego rezygnację lub wyjazd z kraju. Gdy się to nie udało, nie traktowały go jak rządcy diecezji, kontaktując się tylko z biskupem-sufraganem.

KIK warszawski – Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawie, założony w 1957 roku Pierwszym prezesem był Jerzy Zawieyski, a po nim m.in. Konstanty Łubieński, Andrzej Święcicki, Andrzej Wielowieyski.

Kreska gruba, właściwie gruba linia – fragment z expose sejmowego premiera Mazowieckie-go: „Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania”. Potocznie rozumiana jako zapowiedź bez-karności dla byłych komunistów w III RP, w intencji Mazowieckiego oznaczała tylko tyle, że jego rząd nie bierze odpowiedzialności za decyzje podjęte przez władze PRL.

Krzyżowa – miejscowość na Dolnym Śląsku, gdzie w czasie II wojny światowej w majątku hrabiego Moltkego spotykali się uczestnicy niemieckiej opozycji antyhitlerowskiej. W listo-padzie 1989 roku w Krzyżowej odprawiono Mszę pojednania, w której uczestniczyli premier Mazowiecki i kanclerz RFN Helmut Kohl.

Kutuzow Michaił (1745-1813) – rosyjski marszałek i strateg, autor zwycięstwa armii rosyjskiej w 1812 roku nad wojskami Napoleona. Kutuzow wciągnął Napoleona w głąb Rosji, następnie wyprzedził go manewrem okrążającym i pobił pod Berezyną. Mazowiecki zwykł odwoływać się do tej postaci, podkreślając znaczenie cierpliwości, rozwagi i planowania strategicznego w walce, także politycznej.

Laski – wieś w okolicach Warszawy. W 1922 roku s. Elżbieta Róża Czacka założyła tu za-kład opiekuńczy dla dzieci niewidomych, prowadzony przez siostry franciszkanki Służebnice Krzyża. Z dziełem Lasek związane są nazwiska m.in. ks. Władysława Korniłowicza i ks. Antoniego Marylskiego. Było to także miejsce spotkań i refleksji katolików i nie-katolików. m.in. Jerzego Zawieyskiego, Antoniego Słonimskiego czy ks. Jana Zieji (wszyscy trzej zostali pochowani na tamtejszym cmentarzu). W Laskach Mazowiecki pisał swe expose sejmowe w 1989 roku

Mounier Emmanuel (1905-1950) – francuski filozof, publicysta i działacz katolicki, założyciel pisma „Esprit”, głoszącego konieczność głębokiej odnowy katolicyzmu w duchu personalistycznym, w tym jego otwarcia na nowoczesne prądy ideowe, prekursor Soboru Watykańskiego II. Opowiadał się za zerwaniem z kapitalizmem, z wyrozumiałością traktował komunizm.

Papierosy – podstawowy atrybut Mazowieckiego. Gdy Mazowiecki się zaciąga, zaciąga się całym sobą.

„PAX” – pełna nazwa: Stowarzyszenie „PAX”; ugrupowanie katolickie założone w 1945 roku przez Bolesława Piaseckiego początkowo funkcjonowało pod nazwą grupa „Dziś i Jutro” (od tytułu jej organu prasowego). Źródła ideowe „PAX”-u wywodzą się z przedwojenne-go ONR-Falanga (skrajnie nacjonalistycznej organizacji młodzieżowej związanej z Narodową Demokracją) i z konspiracyjnej Konfederacji Narodu w czasie okupacji. Piasecki, aresztowany przez Sowietów w 1944 roku, odzyskał wolność w 1945 roku po rozmowach z generałem NKWD Iwanem Sierowem. Ideą polityczną „PAX”-u była tzw. wieloświatopoglądowość oznaczająca, że w ustroju komunistycznym katolicy powinni być dopuszczeni do współrządzenia z marksistami. W rzeczywistości PZPR traktowała „PAX” nie jak partnera, ale narzędzie wpływów wśród katolików. „PAX” zapewnił sobie jednak pewien stopień niezależności organizacyjnej od komunistów m.in. dzięki zbudowanemu z czasem imperium gospodarcze-mu. Instytut Wydawniczy „PAX” opublikował wiele cennych pozycji z zakresu historii, filo-zofii i literatury.

Personalizm – kierunek filozoficzny zainspirowany m. in. pracami Jacquesa Maritaine’a, a najdobitniej sformułowany przez Mouniera, głoszący prymat osoby ludzkiej i jej godności.

„Piekło polskie”, właściwie „polskie piekło” – termin użyty przez premiera Mazowieckiego wiosną 1990 roku, gdy po pierwszych protestach społecznych związanych z kosztami reform Balcerowicza ruszyła ostra kontestacja polityczna wobec rządu, która jesienią tego roku prze-kształciła się w tzw. wojnę na górze. Mazowiecki mówił, że obawia się, żeby spokojnego przebiegu transformacji nie zastąpiły spory gwałtowne i niemerytoryczne.

Preambuła do konstytucji z 1997 roku – tekst wymyślony przez Stefana Wilkanowicza, po modyfikacjach zgłoszony przez Mazowieckiego jako kompromisowa propozycja. Zaakceptowany przez obie strony konfliktu, walnie przyczynił się do uchwalenia konstytucji.

Opracował Roman Graczyk