Do wykonania części bramownic drogowej sieci poboru opłat viaTOLL wykorzystano materiały niespełniające norm, dopuszczone do obrotu na podstawie sfałszowanych świadectw odbioru. To zagrożenie dla życia i zdrowia kierowców - alarmuje Najwyższa Izba Kontroli. Podkreśla też, że na kierowców wielokrotnie nakładano niesłuszne kary - wysokość kar za przejazd bez opłaty po tej samej drodze była uzależniona od liczby bramownic, przez które przejechał pojazd, a to prowadziło do niedozwolonej kumulacji kar.

Małopolska. Gdzie trzeba uważać?

Małopolski Inspektorat Nadzoru Budowlanego jeszcze przed publikacją raportu NIK zaczął badać osiem bramownic systemu viaTOLL w regionie. Jak ustalił reporter RMF FM Maciej Grzyb, na krajowej "94", czyli trasie z Krakowa do Olkusza, inspektorzy zlecili już naukowcom z AGH laboratoryjne zbadanie bramownic. Z informacji naszego reportera wynika, że dotychczasowa, ale powierzchowna, kontrola metalowych elementów nie stwierdziła pęknięć i deformacji, które mogłyby zagrażać bezpieczeństwu kierowców. Z drugiej jednak strony, według Niemieckiego Instytutu Techniki Budowlanej, stal użyta do budowy bramownic odbiega od parametrów, które podaje producent. Stąd podejrzenie, że metalowe elementy wiszące nad głowami kierowców mogą być niebezpieczne.
Krajowy System Poboru Opłat (KSPO) został uruchomiony 1 lipca 2011 roku. Sieć viaTOLL uruchomiono niespełna osiem miesięcy później. Założono, że do końca 2018 roku system ma wygenerować 12 mld zł przychodu budżetu państwa. Badając cały proces, kontrolerzy NIK ustalili, że do wykonania około stu bramownic systemu, na których zamontowano bezprzewodowe urządzenia elektronicznego poboru opłat, wykorzystano materiały niespełniające norm.

Dopuszczono je do obrotu na podstawie sfałszowanych świadectw odbioru. Stwarza to ryzyko dla życia, zdrowia i mienia uczestników ruchu drogowego - czytamy w raporcie. NIK poinformowała o tym Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad oraz Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego.

Kierowcy niesłusznie karani

Poza tym, według Izby, na kierowców wielokrotnie nakładano niesłuszne kary pieniężne z powodu nieuiszczenia opłaty elektronicznej. Kierowców, którzy nie uiścili opłaty elektronicznej, karano w sposób niezgodny z przepisami ustawy. Wysokość kar za przejazd bez opłaty po tej samej drodze krajowej była bowiem uzależniona od liczby bramownic, przez które przejechał pojazd. Prowadziło to do niedozwolonej kumulacji kar za nieuiszczenie opłaty za jednorazowy przejazd tą samą drogą krajową - zauważa Izba i wnosi o zmianę prawa.

Rekordowe kary sięgały 60 tysięcy złotych.

Jak odzyskać pieniądze?

Kierowca, który został niesłusznie ukarany, może próbować odzyskać pieniądze na dwa sposoby. Może wystąpić do Generalnego Inspektora Transportu Drogowego, a jeżeli (Inspektor) nie uzna, taka osoba ma prawo wystąpić do sądu administracyjnego - wtedy następuje ostateczna decyzja - mówi prezes NIK Krzysztof Kwiatkowski.

Zastrzega jednak, że wnioski NIK nie są podstawą do anulowania kary.

Uchybień jest więcej

Za mankament viaTOLL-u uznano też brak metrologicznej kontroli całego układu pomiarowego, przez co trudno zweryfikować, czy pojazdowi naliczono opłatę za właściwy dystans przejechany po autostradzie, oraz wyłączenie z jednolitej sieci elektronicznego poboru opłat autostrad koncesyjnych, gdzie należności pobiera się w punktach obsługiwanych przez pracowników. Wszystko dlatego, że brak jest podstawy prawnej do ustawiania bramek ViaTOLL na autostradach "komercyjnych".

Jak ustaliła NIK, użytkowanie viaTOLL rozpoczęto, mimo że na drogach nie ustawiono znaków, które informują kierowców, że przejazd określoną drogą publiczną jest płatny. Pierwsze tego rodzaju znaki pojawiły się na drogach dopiero w październiku 2011 roku, czyli po trzech miesiącach od uruchomienia sieci - wskazano w raporcie.

Co więcej, jak ustalono, sieć viaTOLL uruchomiono, choć nie była zakończona budowa wszystkich planowanych punktów elektronicznego poboru opłaty (uruchomiono około 100 z ponad 400 bramownic). Tym samym do września 2011 roku elektroniczny system poboru opłat był nieszczelny - wskazano. NIK przyznała przy tym, że GDDKiA zadbała o interes publiczny i potrąciła wykonawcy z powodu opóźnień blisko 48 mln zł (na tyle oszacowano wielkość utraconych przychodów).

Według NIK, bramownice viaTOLL nieprawidłowo zakwalifikowano do kategorii urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego (BRD). W konsekwencji ponad 500 bramownic wzniesiono na drogach bez uzyskania pozwolenia na budowę, bo urządzenia z kategorii BRD takich pozwoleń nie wymagają - napisano w raporcie. NIK przyznała, że wprawdzie obecnie montuje się na bramownicach urządzenia związane z BRD (np. czujniki stacji meteo), ale wskazała, że "przyszłe i potencjalne wykorzystanie bramownic nie zmienia ich podstawowego przeznaczenia, które nie jest związane z ochroną życia, zdrowia i mienia uczestników ruchu drogowego", więc zakwalifikowanie bramownic do kategorii urządzeń BRD było nieprawidłowe.

Wykonanie systemu uzyskało od NIK ocenę pozytywną - mimo stwierdzonych nieprawidłowości - podsumował rzecznik NIK Paweł Biedziak.