Burzliwe losy twórców i przeciwników Konstytucji 3 Maja

Przeciwnicy konstytucji zawiązali pod patronatem Rosji Konfederację Targowicką. Sprowadziło to na targowiczan nie tylko infamię i fatalne miejsce w podręcznikach do historii, ale i - w większości przypadków - ponury los. Wielu z nich walkę z Konstytucją 3 Maja przypłaciło życiem, gdy w czasie insurekcji kościuszkowskiej albo skazywano ich na śmierć, albo ginęli w trakcie ludowych samosądów.

Takiej śmierci udało się jednak uniknąć trzem najważniejszym konfederatom - Szczęsnemu Potockiemu, Xaweremu Branickiemu i Sewerynowi Rzewuskiemu - bo żaden z nich nie dostał się w ręce powstańców.

Z tej trójki najdłużej i najspokojniej żywot dokończył Branicki, który po III rozbiorze wycofał się z życia publicznego i osiadł w majątku Biała Cerkiew, gdzie zmarł w roku 1819. Losy Potockiego były dużo barwniejsze - zakochany i ożeniony ze słynną stambulską kurtyzaną podróżował po Europie, bywał na królewskich dworach, upiększał swe posiadłości, aż - zdradzany przez żonę z własnym synem - popadł w obłęd i w 14 lat po uchwaleniu konstytucji dokończył żywota. Z kolei zawiedziony polityką, rozczarowany działaniami Katarzyny II i lękający się o swoje życie Rzewuski uciekł z Polski, zajął się literaturą i alchemią. Zmarł w Wiedniu w 1811 roku.

Z kolei dalsze losy wszystkich najważniejszych dla uchwalenia konstytucji postaci sprzęgły się z wydarzeniami politycznymi - i były równie jak one burzliwe i zagmatwane. Osoba symbolizująca wydarzenia 3 maja, centralna postać słynnego obrazu Matejki - marszałek Stanisław Małachowski - po III rozbiorze wyjechał na kilka lat z kraju. Gdy wrócił do swych podkieleckich dóbr został aresztowany na kilka miesięcy przez austriackie władze. Na politycznej scenie pojawił się wraz z wkroczeniem Napoleona do Warszawy, został szefem rządu Księstwa Warszawskiego, marszałkiem Senatu. Sprawując tę drugą funkcję i marząc o reaktywowaniu Konstytucji 3 Maja, Małachowski zmarł w 1809 roku.

W tym samym roku dokonał też żywota autor projektu konstytucji - Ignacy Potocki. On również po upadku Polski wyemigrował. Wrócił, by objąć stanowisko szefa dyplomacji w powstańczym rządzie Kościuszki. Po upadku insurekcji trafił na dwa lata do niewoli. W czasach napoleońskich zabiegał o przyłączenie Galicji do Księstwa Warszawskiego i będąc z misją dyplomatyczną w Wiedniu zmarł.

Podobne do losów Potockiego były też dzieje Hugo Kołłątaja. Zaangażowany w insurekcję kościuszkowską, więziony przez Austriaków i Rosjan, spędził wiele lat w twierdzach i aresztach. Uwolniony pod koniec życia osiadł na terenie Księstwa Warszawskiego, gdzie samotny i ciężko chory zmarł na kilka miesięcy przed początkiem wyprawy Napoleona na Moskwę.