Starzenie się społeczeństwa, niedobór wykwalifikowanych pracowników czy niska aktywność zawodowa niektórych grup społecznych, szczególnie kobiet to tylko kilka z wielu wyzwań, przed którymi stoi rynek pracy w Polsce. Istotną część stanowią matki, które opiekując się potomstwem, nie wracają do aktywności zawodowej. Odpowiedzią na to jest wdrożona w 2023 roku dyrektywa work-life balance.
Na czym polega work-life balance? To koncepcja zarządzania czasem, w której ważne jest odnalezienie równowagi pomiędzy pracą a życiem prywatnym. To odpowiedź na pojawiające się problemy społeczne, z którymi mogą zmagać się rodzice. Ma ona również służyć m.in. wyrównaniu szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.
W wyniku nowelizacji kodeksu pracy mężczyźni uzyskali prawa, które sprzyjają większemu zaangażowaniu w opiekę nad dziećmi. Od momentu wejścia w życie nowych regulacji, rośnie liczba ojców, którzy skorzystali z urlopu rodzicielskiego. Patrząc na dane ZUS - w 2023 roku było to 19 tysięcy ojców, czyli 7% uprawnionych, a w okresie styczeń-maj 2024 16,2 tysięcy, co daje ponad 15% uprawnionych.
Oczywiście trend wzrostowy jest pozytywny, jednak można by oczekiwać, że więcej mężczyzn, deklarujących, że chcą bardziej angażować się w życie swoich dzieci, skorzysta ze swoich praw. Czy polscy ojcowie nie są jeszcze gotowi na przejęcie na siebie ról opiekuńczych? Czy nasze przywiązanie do tradycyjnego podziału ról w związkach jest tak silne, że potrzeba wielu lat, aby zmiany były widoczne? A może zniechęcają do tego uwarunkowania rynkowe? Jakie bariery wstrzymują rodziców przed współdzieleniem opieki nad dziećmi? Próbę odpowiedzi na te pytania stanowi najnowszy raport opracowany przez OLX we współpracy z Fundacją Share the Care.
Marka OLX wielokrotnie podejmowała ważne tematy, zachęcając przy tym do dialogu, którego celem była zmiana postaw społecznych. W tym roku OLX zwraca uwagę na kwestię współdzielenia opieki nad dzieckiem przez rodziców, pokazując jednocześnie jak ważne jest work-life balance, zarówno dla rodziny, jak i pracodawców oraz rynku pracy.
Fundacja Share the Care natomiast promuje podział urlopów rodzicielskich i partnerski model rodziny, który pozwala rodzicom realizować się we wszystkich sferach życia, a dzieciom daje szansę na zbudowanie bliskich więzi z obojgiem rodziców. Tak ważnych w okresie dojrzewania. Dodatkowo była zaangażowana jako strona społeczna w implementację dyrektywy work-life balance w Polsce.
Według danych Ministerstwa Finansów w roku narodzin pierwszego dziecka dochody matki spadają o 20%, a rok po narodzinach wartość ta wynosi ponad 35%. Opieka nad dzieckiem jest najczęstszą przyczyną, dlaczego kobiety nie podejmują się pracy zawodowej.
W tym przypadku stosuje się termin "kary za macierzyństwo" (ang. "motherhood penalty"). Używany w literaturze ekonomicznej i socjologicznej opisuje zjawisko, w którym kobiety doświadczają różnorodnych form dyskryminacji oraz negatywnych konsekwencji zawodowych związanych z macierzyństwem. Wspomniana "kara" przejawia się na różne sposoby, takie jak: utrudnianie powrotu na rynek pracy po urodzeniu dziecka, mniejsze szanse na awans czy niższe zarobki oraz świadczenia emerytalne.
Dlatego tak ważne jest wdrożenie dyrektywy work-life balance. Stanowi to istotny krok do wyrównania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, dając ojcom indywidualne prawo do urlopu, niezależnie od uprawnień i zatrudnienia matki. Współdzielenie opieki nad małymi dziećmi umożliwia matkom rozwój zawodowy, a ojcom możliwość budowania trwałej relacji z dzieckiem, ale również lepsze jego poznanie oraz zrozumienie.
Trzeba też pamiętać o to, aby zadbać o dobro dziecka. Obecność ojca na urlopie rodzicielskim przyniesie mu zdecydowanie dużo korzyści. Wpłynie na jego rozwój emocjonalny oraz poznawczy, dzięki równej obecności obojga rodziców na wczesnym etapie życia. Nie byłoby to możliwe w przypadku, gdyby mężczyzna musiał tylko zarabiać na całą rodzinę, kosztem poświęcenia czasu wolnego w domu. Dziecko od początku buduje zdrową i bezpieczną relację z ojcem, tworząc niepowtarzalną więź, co wymaga czasu spędzonego razem.
Matki i ojcowie powinni być traktowani przez prawo równo. Może to przejawiać się w równym dostępie do urlopów rodzicielskich i wsparciu obojga w aktywnym uczestnictwie w życiu dziecka. W głowach rodziców może pojawić się pytanie, do jakich urlopów mają prawo w Polsce. Świadczenia są trzy.
Urlop macierzyński trwa 20. tygodni w przypadku jednego dziecka. Matka jest zobowiązana do jego wykorzystania, ponieważ nie można z niego zrezygnować. Prawo dopuszcza sytuację, kiedy obowiązki opiekuńcze przejmuje ojciec. Jednak nie może to nastąpić wcześniej niż po 14. tygodniach od narodzin dziecka. Wtedy każdy rodzic, który przebywa na urlopie, otrzymuje 100% wymiaru zasiłku macierzyńskiego.
Urlop ojcowski trwa 2 tygodnie. Jest wyłącznym prawem ojca, niezależnie od świadczeń, z których korzysta matka. Jak go można wykorzystać? Jednorazowo lub w dwóch częściach, ale trzeba pamiętać, że żadna z nich nie może być krótsza niż tydzień. Co ważne, trzeba to zrobić do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku.
Jest także urlop rodzicielski. Trwa on obecnie 41 (przy jednym dziecku) lub 43 (w przypadku urodzenia co najmniej dwojga dzieci) tygodni. Zarówno matka, jak i ojciec mają do niego indywidualne prawo. Całość może być wykorzystana w maksymalnie pięciu częściach i tylko do końca roku kalendarzowego, w którym pociecha ukończy 6. rok życia. Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku[1].
Istotną rolę w procesie zmiany w podejściu do sprawowania opieki nad dzieckiem i budowaniem relacji opartych na partnerstwie odgrywają również pracodawcy. Realizując wewnętrzne programy, mogą być ważnym wsparciem dla młodych rodziców. Trzeba pamiętać, że Polska zobowiązana jest do 2026 roku wdrożyć przepisy korygujące lukę płacową, czyli różnicę między średnimi stawkami godzinowymi brutto pomiędzy kobietami a mężczyznami. Dzięki temu decyzja o podziale urlopów rodzicielskich nie będzie już ograniczona wysokością zarobków. Każdy z rodziców będzie mógł być doceniony i realizować się w tym, w czym czuje się najlepiej.
[1] Opis urlopów ma charakter poglądowy. Szczegółowe warunki ich przyznawania właściwe regulują przepisy.