Baranek, zajączek, koszyczek czy chleb - wszystko to nieodłączne symbole Wielkanocy. Gdy szukamy świątecznych skojarzeń, jako pierwsze do głowy przychodzą nam jednak jajka, a wraz z nimi malowane pisanki. Jak długa jest ich historia i w jaki sposób przeniknęły do naszej kultury? Początków tej długiej opowieści należy szukać nawet 5 tysięcy lat temu.
Wbrew powszechnemu przekonaniu, zwyczaj malowania jaj nie narodził się w Europie i nie był początkowo związany z kulturą chrześcijańską. Historycy dostrzegli jego początki już na terenie sumeryjskiej Mezopotamii, z której w starożytności trafił on do wszystkich krain śródziemnomorskich. Pisanki powstawały zarówno w czasach Cesarstwa Rzymskiego, jak i w starożytnych Chinach czy Egipcie. Strusie jaja ozdabiali nawet australijscy Aborygeni. Do Europy tę tradycję przynieśli natomiast Persowie.
Na ziemiach polskich pierwsze pisanki powstały w X wieku. Odkryto je na opolskim Ostrówku. Początkowo pełniły ważną rolę w kulturze ludowej. Były symbolem zdrowia, miłości i życia. Zabezpieczały także przed złem. Dopiero później, wraz z przyjęciem chrześcijaństwa, stały się ważnymi symbolami wielkanocnymi i zaczęto je kojarzyć ze Zmartwychwstaniem Pańskim.
Tradycja ta zachowała się do dziś. W poszczególnych regionach Polski kultywowana jest jednak w różny sposób. Klasyczne pisanki mogą być różnobarwne. Rysuje się na nich wzory gorącym woskiem, po czym zanurza w barwniku.
Jajka gotowane w zabarwionym naturalnie wywarze to z kolei kraszanki. Zwykle kolor uzyskują dzięki znajdującym się w wodzie roślinom. Łupiny cebuli dają kolor brązowy, różowy oddają buraki, a zielony m.in. młode żyto.
W niektórych regionach tworzy się także przyozdobione różnymi materiałami oklejanki, ozdabiane wycinkami papieru nalepianki i wykonywane z wydmuszek jaj ażurki. Można także natrafić na rysowanki - zdobione mazakami lub woskiem, i drapanki. Te ostatnie najpierw są barwione, a później zyskują nowy wymiar po wydrapaniu na nich dłutem świątecznych wzorków.
W wielu rejonach południowej i południowo-wschodniej Polski zachowała się tradycyjna forma zdobienia pisanek. Pojawiają się na nich motywy pochodzące z przyrody. W okolicach Krakowa i Łowicza wciąż popularne są nalepianki i oklejanki. Królują na nich kwiaty i koguty. Na Mazowszu, w okolicach Warszawy, najpopularniejsze są z kolei klasyczne pisanki ozdabiane naturalnym barwnikiem. W cebuli i łupinach orzecha farbuje się także jajka na Kaszubach.
Na Opolszczyźnie, Kurpiach, Lubelszczyźnie i Białostocczyźnie królują pisanki jednobarwne, przy których malowaniu wykorzystuje się zrywany później wosk, pozostawiający na jajku niezabarwiony rysunek. Rejon Białegostoku jest także znany z pisanek wielobarwnych. Wosk jest z nich zdejmowany stopniowo, a po kolejnych barwieniach pojawiają się na nich nowe kolory.
Sposoby i zwyczaje ozdabiania wielkanocnych jaj są jednak różne nie tylko w poszczególnych rejonach Polski. Także w pojedynczych rodzinach, w których rodowe tradycje są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Jakie zwyczaje panują u Was? Piszcie, czekamy na Wasze komentarze!
